SANDIA YVYGUY
Obra de JULIO CORREA
(Enlace a datos biográficos y obras
En la GALERÍA DE LETRAS del
www.portalguarani.com )
Obra de JULIO CORREA
(Enlace a datos biográficos y obras
En la GALERÍA DE LETRAS del
www.portalguarani.com )
.
SANDIA YVYGUY *
OMBA’APOVA
.
SANDIA YVYGUY *
OMBA’APOVA
.
DOMINGA: Upe ogapegua temimongakuaa ikuñataĩ ramo ramóva.
ÑA TUNI: Ğuaiğui oikova pýri umichagua ogaguasu rupi. Tembiguái ruvicha, ğuaiğuiete.
JUAN: Tembijokuái jepokuaaha, jeroviaha. Ikaria'ypáma.
ZOILO: Oga jára ra'y, ha túva ipore'ỹ jave, ha'e uru. Karia'y tyarõ, ituja jekuaama.
PA'I TIKU: Tuja oikóva pỹri pehẽnguéicha. Juan mongakuaahare ha ipaíno.
MEDICO: Karai pyahu.
MOKÕI TEMBIJOKUAI: Juan irũnguéra. (1)
Ko oikóva oiko peteĩ mboriahu ryguatã, okaraygua, róga guýpe. Ojehecha opaichagua tembiporu. Ka'arupytũ. Arahaku.
PEHẼ PETEICHA
PA'I TIKU: Reheka jevýma piko che ra'y re'uva'erã. Ndetainunga rejúvo.
JUAN: (Pochy reheve) Cheñembyahýi. Reikuaápa.
PA'I TIKU: Ndaha'éi niko pochyrã che ra'y.
JUAN: Che nda'ipóri che ru ni che ruvicha. Che Karia'y, tamombe'u ndéve.
PA'l TIKU: Chéko ndekakuaağua nde aña morombi.
JUAN: Chehegui kakuaave nda'ipóri ko'ápe. Añorairõva'ekue Volikuéra ndive cheku'ipa peve. Chéko kávo, Boquerón-pe añasende vaekue.
PA'I TIKU: Ha chendive piko reñorairöse avei. Nde sy ha nde ru omano ramo, rogueru chendive. Ne michĩva'ekue upéramo ha taitámi ere chéve, ha che korasõ opa opyryrýi vy'águi. Upéi ne akãmbukumi ha lepijúpentema cherenói... Opa umi mba'ére che mba'eve nda'éi... Upei ou pe ñorairó Cháco-pe ha rehóta ramo akyhyje, aryrýi, añani aha umi ñu rehe ajehe'o ha Chéko ni Francisca omano ramo ndajahe'oiva'ekue... ha ni Lóma Valentina nachembopytaryrýiriva'ekue. Che mandu'a ne michĩ ramo, pyhare ahendu ramo ku pombero opiã, roguerokyhyjégui, nde pomi che pópe, nambojái che ropepi pyhare pukukue jave. Che ko’ẽ mahináriape nde rehe... Che mandu'a ne michĩ ramo rombe’e "Si señor" ha "Vien i ute" rehe. Nde tuichamívove romoĩ ekuélape reguapy ha relee: "Pala, pala, pala". Ha erévo vaicha che pópe peteĩ pála ha ajo'o vaicha hína "plata yvyguy" anohẽ hağua "Carlo cuarto" ha "Onza de oro" ndéve guarã... Upéi ahendu relee: "ojo, ojo, ojo", ha che kóicha ojepe'a umi che resa, ha rohecha ndekaria'y vaicha ma... Upéi ahendu relee: "ala, ala, ala". ha añandu ipepo che korasõ vy'águi... Ha ko'ága opaite mba' e rehe nde pochy chéve "Cría la cuervo para sacarme tu ojo..:"he'íva voi niko... ha nde'ireíri upéva... nde'ireíri upéva.
JUAN: Nanendivéiko che pochy, che ru... Chetarova... chetarováko. Tuvichaiterei mba’e niko ko ojehúva chéve. Ndaikatúiko omombe’u, chejuvýko ko'ápe. (Oike Dominga omaña’ýre avarére. Isái pyahuete oúvo. Tuicha imbo’y ha ikygua vera. Pynandi ou. Ombyakutahína yka'ayrã. Juan oma’ẽ asy anga hese.)
PA'I TIKU: Ndepaketetépa... Ojegua la jégua.
DOMINGA: ¿Mba’e ere?...
PA'I TIKU: Mba'evéko che nda'éi... Rejegua... ha'énteko. (Oike oúvo Zoilo. Oñemonde karai okarayguáicha ha hova pochy)
ZOILO: (Juan pe) Kosináme jeýma rojuhu. Ndekaiguéva niko nde individuo.
JUAN: Ma’ẽ che patron: che ndaha'éi endivído. Endivídoko umi ohekáva aipo "certificado médico" ani hağua oho odefende tetã.
PA'I TIKU: (Oñakãitykaity ha opukavy.)
ZOILO: (Juan-pe) Tereho eru chéve che lovopi.
PA'I TIKU: Oime ahechákuri oñeñapytĩhína amo ka'aguy yképe. (Juan ojere oho hağua, oipyhy tukumbo.)
ZOILO: Isã voi hína. (Juan omombo tukumbo ha ojere oho.)
ZOILO: (Dominga pe) Ho'aitépa nderehe upe mbo'y.
DOMINGA: (Oharyvo imbo'y ha omombo yvýpe) Kóina. Ndijavýi cherapýva.
PA'I TIKU: (Osẽnguévoma) Nderapyva'erã voínte upéva. Ha heta gueteri hasyva'erã ndéve upe rekaihague, ha, ha, ha...
ZOILO: Isantoro... pe lepiju. (Oñemboja Dominga iehe) Mba'ére piko péicha rejapo cherehe che tupãsy...? Ndacherayhuvéima piko che esperanza-mi?
DOMINGA: Nahániri jepe. Ndaipotavéi, ndaipotavéi voínte reñe’ẽ chéve. Che argela. Ta'e porãite mandi voi ndéve.
ZOILO: Mba'e ivaietéva piko oje’e ndéve cherehe che encanto pehẽnguemi, che oro ku'i, che yvoty pyahu... Ndacherayhuvéima piko nde che áma porã kuarahy resẽ?
DOMINGA: (Ojehekýivo ichugui) Cherejápe. Nahenduséi. Nahenduséi mba'eve. Ani repoko cherehe ha'e niko ndéve. (Oike Ña Tuni.)
ÑA TUNI: (Oporomongele'évo) Pikaritokuéra... Ma’ẽke hikuái... Ma’ẽke hikuái... ku palamamĩcha ojoavi’ũta jave aguahẽ. Tahánte che. Tahánte che... (Ohótagua'u.)
(Upe jave oñehendu peteĩ mbokapu mombyrymi. Dominga oñandu vaicha mba'e vai ha Zoilo katu opyta ososopa.)
DOMINGA: Jesu... aipo mbokapu...
ZOILO: Tíro; ápeo; ipu (ombohasa ipo isyváre), che ndaikuaái; ikatu, ikatu. Algún cazador, cazador, cazador nera'e.
DOMINGA: Pehecha. Pehechamína, mba'épa.
ÑA TUNI: Na, výra. Oiménera’e La Nieve hũ rymba vaka kose oike jevýma kokue ahénope.
DOMINGA: Nahániri. Nahániri. Pende sy rayhu rehe ajerure peẽme pehechami mba'épa. Ojejuka guive ako karai Arce, ahendúvo mbokapu aimo’ã jevýma oime ojejukava. (Dominga osẽ oka gotyo.)
ZOILO: (Ojokóvo ğuaiğuíme) Oñembyai sapy'a chehegui, ñaimo’ã apotéma.
ÑA TUNI: Ani rejepy'apy che karai. Chendive ko hína kóva. Nda'ipóri ñambopukuva'erã he'i lorito kasõ ojuhuva'ekue rematehápe.
ZOILO: Pe tekove morombípeko ha' e ohayhu. Pe aña karẽ ou guive voi niko oñeme’ẽ añáme.
ÑA TUNI: Ha nde piko rejepy'apýta upévare? Con perdón de la palaura, nde rovatavy che pa'i.
(Juan pe ogueroguahẽ mokõi iñirũ. Ojehecha ojejapihague ijatukupépe. Pa'i Tiku ou hendivekuéra. Upévo, Zoilo osẽ.)
ÑA TUNI: Mba'e piko che Dio ko ahecháva. Santa Rita che señora. (Juan oñemboguapy ha ojejoko.) Neremanomo'ái piko che niño durse. Neremanomo’ãi piko che karai.
JUAN: Nahániri. Ejei che resa renondégui.
PA'I TIKU: Nerehendúi piko. Tereho he'i niko ndéve, terã piko mba'e, mba'e re’use.
ÑA TUNI: (Ohokuévoma) Ha chéiko avei marã aju aike aike'ýhaguáme.
IÑIRU PETEI: Ñamoĩ hese sombrero kusugue. Upévaicha iporãva nda'ipóri.
IÑIRU AMBUE: Ñandu renimbokue katu.
PA'I TIKU: Na, tove, iporãve jaru mandi ñande médico.
IÑIRU PETEI: Che aikuaa porã avápa ojapouka.
IÑIRU AMBUE: Ekirirĩ katu. Taha taru karai Ferreira. (Oho.)
PA'I TIKU: Oporãve ñarokirirĩ ramo kóa ko guasu'api. Falsa tetimóño rehe ñande rerahaukava'erã kalsete ryrýipe. Oĩ porã upéva karaikuéra ndive.
JUAN: Aaai, Aaai, Agante roñombopagapava'erã itiémpope.
PA'I TIKU: Iporã añete ñarokirirĩ ramo. Falsa tetimóño rehe ñande rejava'erã kalsete ryrýipe voi; irríkovape guarã nda'ipóri katigo. Plata rehenda'ipóri jajogua'ýva ñane retãme. Nde rajy ojereraha ramo, ekirirĩ, nde niko mboriahu. Ekirirĩ ojepe’a ramo ndehegui nde yvy remba'apoha, nde niko mboriahu. Mburuvicha ndeja'o ramo, Ekrirï; nenupä ramo, ekirirï; ho'u ramo cuatrero ne rymba vaka, ekirirĩ, nde niko mboriahu. Nde ra'y ojejuka ramo ekirirĩ; nde po rupi mante rejapova'erã hutísia; redemanda ramo, procurador ha doctor-kuéra oipe'apáne ndehegui opa rerekomíva, nde rejáne opívo ha akãnandi, ne mosẽne nde rógagui ave; ojapoukáne nde yvýpe aipo chale. Aga reike ramo ikorapýpe jepe'a ku'ikue reka, ombo'éne nde rehe jagua... Ha mboriahu jey mante oñemoĩ mburuvicha poguýpe omano hagua ñane retã rehe. (Oma’ẽvo Juan rehe) Aga kóva katu ndopytareichéne. Ñande jajapóne hutisia kuéra rembiaporãngue. (Oike Dominga.)
DOMINGA: Mba' e piko kóva che Dio. Mba' e kóva che korasõmi del alma. Ava piko ojapi chupe.
IÑIRU PETEI: Ojeguasu’api.
DOMINGA: Mamoite piko rejejapi. Hasy piko ndéve Juan. Hasyeterei piko ndéve che karai.
JUAN: Pe ne ñe’ẽ ahendu ramo hasyve.
PA'I TIKU: (Ojero'a Dominga ári) Taikuaauka ndéve.
JUAN: (Ejepoupívo) Eheja Pa'i Tiku, ága akuera rire roñomongetamíne oñondive.
(Dominga ojayvy ha ohetũ Juan pe pya'e porá ha osẽ oho. Juan ojohýi isyva oipe'apotávo kuña juru pore.)
PA'I TIKU: Mba'e piko péva che ra'y.
JUAN: (Tembejeguarúpe) Ndahayhuvéima. Ndahayhúi ni michimi. Ñandejára rehe ha'e ndéve taita. (Pa'i Tiku oipyhy iñakã ha ojopy ipyti’ãre.)
IÑIRU PETEI: Tahámba' e cheave médico reka. (Oho ravove iñirũ ambie oikéma médico ndive.)
MEDICO: (Ohupi hasýva kamisa ruguái, oma’ẽ ha he'i.) Errate humate he'i voi niko. Entero ikatu ojavy ahora che ndajekivokái. Juego central-etépe voi niko ojejapira'e. Terapléutica-pe mante péva okuera vera ha upéva ospital pe mante jajuhúne. Ha tekotevẽ vermífega, ha tekotevẽ vaccillo de kog, ave; ha ñande botíca-pe ni copretérito ndajajuhúi. Peraha la ospital-pe pyá'e pyá'e terã pemoĩ chéve umi pohã ha'eva'ekue ha tamonguera peẽme un santiamentépe voi (Pa'i Tiku ha Juan irũnguera ijurujái ko’ã mba'e ohendúvo.) (Oiké Dominga.)
DOMINGA: (Oporandu) Mba'e piko he’i?
IÑIRU PETEI: Ivai, oipóta jaraha ospital-pe.
PA'I TIKU: Ohótamante Paraguaýpe.
DOMINGA: Aháta che hendive.
JUAN: Epyta he’u porã upe sandia yvyguy.
DOMINGA: Ni che kuã tĩ rehe ndopokói upéva.
JUAN: Ekirirï. Roikuaai tereíco. Roñandupaitémako.
DOMINGA: Nahániri. Nda'upéichaiko che karai.
JUAN: Jajahejána umi vyrorei itujávagui. Ndahupívai che yva okuiva'ekue itujúgui.
PA'I TIKU: Ndeko che ra'y repámava'ekue. Nde apelído jepe iñambue ko'ága. Ndéko Juan-karẽmema rejehero reju rire Boquerón-gui. Mba'evéko nde'iséi porayhu reñanduva. Porayhúgui ndajajapói mbo'y ha kyguavera.
(Upéi he'i Domíngape; ojayvývahína rasaite otĩgui.) Serpiénta niko nde.
(Ohekýi ikyse ha ojoko chupe hikuái.)
JUAN: Eheja Pa'i Tiku. Eheja che taita.
DOMINGA: (Oguevívo) Zoílooo...
JUAN: Ichupe. Ichupe ojerure sokórro, Pa'i Tiku, ejuka mandivoi.
PA'I TIKU: Pepoi chehegui.
JUAN: (Opu ’ãse, oñeha’ã) Ani. ani. Eheja taita. Chekarẽguinteko ndacherayhuvéi ha chembyekovia. Eheja. Umi Voli rupínteko ãva oiko (ho’a). (Dominga oñani imopuãvo ha upévo, oñemboty.)
PEHẼ MOKÕIHA
(Petei jasyho rire. upe óga oikohaguépe jey oguapyhína apykápe Dominga, ombovyvy Zoilo poncho; Ña Tuni oike kyhyje vai oúvo.)
ÑA TUNI: Rejoguaitépa umi rósa potykurúpe.
DOMINGA: (Heí kaigue vai) Nde piko ra'e.
ÑA TUNI: (Akóinte juruhe’ẽ reheve) Neporãitépa che niña durse, ha nde po’a, nde po’a múndope; áĝa katu rgjere reikóvo upe po'águi.
DOMINGA: (Opuka ñembohory) E’a. Che po'ámiku.
ÑA TUNI: Mba'e jasýpe piko renaseraka'e ne mitã. Emombe'umi chéve tamoñe’ẽmi karai Cándido-pe upe ne síyno. Jahecha mba'épa he'i nde popyte.
DOMINGA: Ndaikuaaséi voi mba'eve. Japureíko umíva.
ÑA TUNI: (Omomba'eguasúvo) Asigún la líuroko upéva... Karai Cándido lunaria perpétua ndojavýi ni tyky ra'ychomi, péicha (Ohechauka ikuãme) Ne mandu'ápa ako Peru Antoño rehe, ku karai Serápio-tapoko ra'ýre.
DOMINGA: Ku ojahogava'ekue itaýme piko.
ÑA TUNI: Upéva... Upeaite rehe ha' e... Isy, Ña Pila-karape, ohechaukava’ekue karai Cándido líuro-pe isíyno ha osẽ upe iplaneta-pe omanova’erãha ýpe... hetámi isy oguerokihyjégui ni nombojovahéiri imitãme... ha lo que'e ko ñande detíno, oñe-eumpli-va’erã katuete. Ohasávo pyénte tuja ipysyrýi pakova pire rehe. ho'a ýpe ojahogaite ndin voi. Oimeva’erã jepe niko noñandúiraka’e, ika’úmiko Peru Antoño anga. Dio le perdone.
DOMINGA: (Omañambuku) Mba'e poku ku idetíno ko Juan. Kensáe mba'éichaipo oime oiko pe espital-pe.
ÑA TUNI: Ajéiko nanderesaráiri pe mba'e karẽ sánto rymbágui, tekove mboriahu kurusu légua.
DOMINGA: Mba'evéko nde'iséi mboriahu oĩma guive mborayhu.
ÑA TUNI: Na. výra... ndéko che niña rejerureva'erã Ñandejára ha Tupãsýme nemombia hağua malvesíno ha kuimba'e soguégui. Ereva'erã voi reñembo'ekuévo manterei: "arrenúnsio asatana, a tu pompa y a to obra, i quiero pertenecerme iplatavévape para siempre".
DOMINGA: (Opu’ã oheja haguáicha pochypópe) Che diculpa, Ña Tuni, che rembiapo. Terehóna eju ko'erõ mba'e.
ÑA TUNI: (Ña Tuni opu’ã avei) Néi, néi che korasõ sánto. Manzanilla guasu rekáko ajúkuri. Ahava'erãko tupaópe nde critiáno (Osẽ). (Oike Zoilo. Dominga omoĩ mesa ári ao ha osẽtagua'u.)
ZOILO: E... mamo piko rehóta che reindy.
DOMINGA: (Mba'everõguáicha) Ambovyvypáma.
ZOILO: Anína che esperanza-mi rejahéi che rehe (Ohavi’ũse hovape).
DOMINGA: (Ojehekýivo) Nambre... ajépa ndeserradoite.
ZOILO: Nderepukamo’ãiko che rehe. Re’ava’erãko gueteri che pópe. Kovaite rehe ha'e ndéve (Ombokurusu ikuã).
DOMINGA: Chéko nda'ei voi anichéne. Ndaipotavéinteko reiko che rapykuéri.
ZOILO: Oimeva’erãko reimo’ã chembyekoviáta peteĩ tekove karẽre (Oike Juan Irũnguéra upe jave).
ZOILO: Mba'e jeýma piko peipota.
IÑIRU PETEI: Ore ja rohótama, che patron.
ZOILO: Mba'éicha piko cherejáta, che ra'y, hetaikoe ñande kóga ñana ojeka’apíva’erãhína.
IÑIRU AMBUE: Peime comprendido, he'íma oréve mburuvicha ha rohóta rodefende ore retã.
ZOILO: Akonsegíta peẽme pepyta hağua. Che lado porã lomitã. Ani pejepy’apy. Kóicha aime umi omandáva ndive.
DOMINGA: Oñemoĩta avei hikuái vála renondépe. Juan-pe ha'e porãva’ekue.
ZOILO: Výrogui oho vála renondépe oñemoĩ. Che avei ha'e porã va'ekue chupe añe’ẽseha hese opyta hağua karai komi ndive.
DOMINGA: (Oñe’ẽreity) Nerakate'ýva voi nipora'e Juan rehe. Ajéiko rehayhuetéra'e chupe.
ZOILO: Ahayhuva'ekue ñande ryvy jahayhuháicha. Upéi, reju nde rejehayhuka chéve ha ndaikatuvéi ni ama’ẽ hese.
DOMINGA: Anichéne katu ere ahechauka hague ndéve che rãi che karai.
ZOILO: Ndaha'éi ne rãi ahecháva, yvága voi ahecha nde rehe ama’ẽro.
DOMINGA: Ndéicha iñañáva aña retã mante ohecháne.
ZOILO: Anivéna che amami péicha ne añaa chendive.
DOMINGA: (Ojehekýivo) Ajeguaru ndehegui (Osẽ). (Zoilo opyta hovatavy rei ha'eño sapy'ami. Oike Ña Tuni.)
ÑA TUNI: Haimete... haimete chembopy'aropu pe karai tuja juru ky'a. Che jeko ndaha'éi kuñakarai reko porã; ha jeko aju ko'ápe aguahẽ mba'asýicha. Che recha jeyrõ añe’ẽ Dominga ndie jeko che aká jokapáta harreador ývape.
ZOILO: Ani rejahe'o Ña Tuni... nda'ipóri ojapova'erã nde rehe mba'eve.
ÑA TUNI: Che niko Dominga ndive añomongetaveýtarõ amanoiténe voi mba’embyasýgui. Ahayhu voi che memby teéicha. Ndijavýi che rye pore ko mitã kuña.
ZOILO: (Oipete pete chupe) Ani rejahe'o (Oike Pa'i Tiku).
PA'I TIKU: Oma’ẽsayke Zoilo-re ha he'i Ña Tuníme: Ha'éma ndéve ha'eva'erã. Ajevérõ tereho ko'águi.
ZOILO: Mba'e mba'e piko oike ndéve lepiju tuja. Ndiko ápe che patrón terãpa reipota romosẽ katu.
PA'I TIKU: Romosẽ ere? Ere jevy pe ereva'ekue tahendumi. Reimo’ã piko tupãmba'ejára mba'e che ko'ápe. Jaikuaami.
ZOILO: Ndachegustái reñentremete che asunto kuérape.
PA'I TIKU: Asunto... Asunto aje. Kóa ndaha'éi asunto. Kóa simberguénso asunto. Neretĩri. Nanderuguýi nde rovápe. Nañaimo’ãi karai ha kuñakarai guasuetégui resẽ hague. Áĝa ou nde sy Paraguaýgui ha rehecháne ndarohoryiha ni michĩmi ne rembiapo.
ZOILO: Nandegustái ramo reko, máke repoi pýgui ha opa.
PA'I TIKU: Nda’ipóri ápe chemosẽva'erã. Che’ỹ rire ni pende rataypykué noĩvéimava'erãmo’ã ko'ápe. Ha nde upéva reikuaa porã. Umi Banco Agrícola-yguakuéra orremataukátarõ pende hegui pende yvy, ohova'ekue nde ru che rendápe ógape, omombe'u chéve. Upéramo che mandu'a nde aguélo rehe. Upéva kuimba'eva'ekue, ndaha'éi jápakue... Rubio Ñu rire... upéramo che cabo... apyta malerido, ha otopa che rehe... yryvu oveve ha ojepoítama jepi che ari cheresa'o hagua... ipy peteĩre, nde aguélo... ojejapi vaipa avei... oguahẽ cherendápe... Chembotyryry... chemoinge ka'aguýpe... che raso'o, ha guyra rupi’áre chemongaru... ha chemoingove jevy... Ãvare chemandu'a ha ha'e nde ru amyrýime: eapoteka chupekuéra che yvy, kóina ápe, ha epaga nde deveha. Áĝa upéi ojere porã ramo ndéve renohẽ jevýne pe ita guýgui. Upéi nde ru omba'apo... oñoty heta... ipara porãse rupi hína ipetỹ... ou Albino Jara revolución ha aipo montonero gobierníta oguahẽ osakeapa nde rúpe... Riremínte oúma Banco Agrícola oipe'a chehegui che róga, Francia tiempo guare, ha 100 itária che yvy... mboriahu apĩ niko apyta... ha he’i chéve nde ru, hesay hováre: Karai Tiku chamígo, ou vaipa ñandéve, jaha ógape, roguerekóta che ndive che rúicha, mba’eve nereikotevẽichéne, reikuaa porã mbae'éichapa nderayhu Raimunda... ha aju hendive... nde renase mboyve... ha kóina áĝa chemosẽta jaguáicha.
ZOILO: Che noromosẽi, Pa'i Tiku. Ha'e porãnte niko ndéve. Reñembotavyse niko nde.
PA'I TIKU: (Ipochyvéntema) Tovatavy aje. Ndéiko reimo’ã che ta'anga mba'e (Oñemboja hese oipe'a chugui iñakãrehegua). Eipe'a kóva reñe’ẽ hağua chéve (Zoilo omopu’ã ipo) che nupã nde infelí... che nupã, tokuipa isogue nde jyva.
DOMINGA: (Oike hatãvai) Nderepokoichéne hese. (Py'aro reve osẽ Pa'i Tiku.)
ZOILO: Itavyrai. Okalukáma pe karai tuja.
ZOILO: (Juan irũnguérape) Ha rire.
IÑIRU PETEI: Ore ndaha'éi sandía yvyguy.
ZOILO: Pende rovatavy katu. Che ndahaichéne ni che juka ramo. Ivýrovanteko oho Chácope.
OÑOIRU: (Oma’ẽ ojuehe ha oñemboja jovái hese, omongora.)
PA'I TIKU: (Oike jey, ojapete yvy rehe Zoilo akãrehegua ha ojetyvyro.) Omanóje ñande Juan espital-pe aipo tuverkulósagui.
DOMINGA: (Ipy'amanotaroguáicha) Che Dio... che Dio de mi corazón. (Zoilo-pe) Nde. Nde la rejapoukava’ekue hese. (Hasẽ) Mardesído... Mardesído repyta... nde sandía yvyguy... (Oñoirũ ohekýi ikyse Zoilo oguevi, ohupi ipo.)
ZOILO: (Ikepeguáicha) Pechejuka. Pechejuka. Ndaikovesevéima.
PA'I TIKU: (Oike pa’ũme) Peheja. Peheja che ra'ykuéra... ani peñemongy’a. (Ohekýi ikyse ha omombó Zoilo-pe) Kóina. Ejejuka nde nde karia'ýrõ añete.
IÑIRU PETEI: Ehupi pe kyse (Omoma’ẽ hese imba'éva).
IÑIRU AMBUE: (Hatãve) Ehupi he'i niko ndéve!
PA'I TIKU: Noñanimaichéne ko sandía yvyguy.
DOMINGA: (Ohechávo Zoilo omaña hese, ñepytyvõ reka) Ehupi pe kyse he'i niko ndéve hikuái. (Zoilo hesa tarova rei oryrýi, ñemo’ã itarováva) Ohupi kyse.
PA'I TIKU: Ejekutu jahecha. (Zoilo ohupi kyse ipyti'a rovái peve, otarara.)
DOMINGA: Toroipytyvõ Juan rérape (Oñemboja hese ojopy kyse ipyti'áre. Ho'áma Zoilo).
ÑA TUNI: (Oike sapukái sorópe. Oma’ẽ Zoilo rehe, upéi opa oĩva rehe. Dominga avei ojahe'o, oñekarama Pa’i Tiku rehe. Juan irũnguéra hova sysyipa hikuái. Ña Tuni ojeity Zoilo retekue ári.) Pejuka... pejuka la karai Zoilo. (Hasé soro. opu’ã ohupi ijyva jovaive...) Jesucristo crucificado. Hijo de la Virgen María.
ÑA TUNI: Ğuaiğui oikova pýri umichagua ogaguasu rupi. Tembiguái ruvicha, ğuaiğuiete.
JUAN: Tembijokuái jepokuaaha, jeroviaha. Ikaria'ypáma.
ZOILO: Oga jára ra'y, ha túva ipore'ỹ jave, ha'e uru. Karia'y tyarõ, ituja jekuaama.
PA'I TIKU: Tuja oikóva pỹri pehẽnguéicha. Juan mongakuaahare ha ipaíno.
MEDICO: Karai pyahu.
MOKÕI TEMBIJOKUAI: Juan irũnguéra. (1)
Ko oikóva oiko peteĩ mboriahu ryguatã, okaraygua, róga guýpe. Ojehecha opaichagua tembiporu. Ka'arupytũ. Arahaku.
PEHẼ PETEICHA
PA'I TIKU: Reheka jevýma piko che ra'y re'uva'erã. Ndetainunga rejúvo.
JUAN: (Pochy reheve) Cheñembyahýi. Reikuaápa.
PA'I TIKU: Ndaha'éi niko pochyrã che ra'y.
JUAN: Che nda'ipóri che ru ni che ruvicha. Che Karia'y, tamombe'u ndéve.
PA'l TIKU: Chéko ndekakuaağua nde aña morombi.
JUAN: Chehegui kakuaave nda'ipóri ko'ápe. Añorairõva'ekue Volikuéra ndive cheku'ipa peve. Chéko kávo, Boquerón-pe añasende vaekue.
PA'I TIKU: Ha chendive piko reñorairöse avei. Nde sy ha nde ru omano ramo, rogueru chendive. Ne michĩva'ekue upéramo ha taitámi ere chéve, ha che korasõ opa opyryrýi vy'águi. Upéi ne akãmbukumi ha lepijúpentema cherenói... Opa umi mba'ére che mba'eve nda'éi... Upei ou pe ñorairó Cháco-pe ha rehóta ramo akyhyje, aryrýi, añani aha umi ñu rehe ajehe'o ha Chéko ni Francisca omano ramo ndajahe'oiva'ekue... ha ni Lóma Valentina nachembopytaryrýiriva'ekue. Che mandu'a ne michĩ ramo, pyhare ahendu ramo ku pombero opiã, roguerokyhyjégui, nde pomi che pópe, nambojái che ropepi pyhare pukukue jave. Che ko’ẽ mahináriape nde rehe... Che mandu'a ne michĩ ramo rombe’e "Si señor" ha "Vien i ute" rehe. Nde tuichamívove romoĩ ekuélape reguapy ha relee: "Pala, pala, pala". Ha erévo vaicha che pópe peteĩ pála ha ajo'o vaicha hína "plata yvyguy" anohẽ hağua "Carlo cuarto" ha "Onza de oro" ndéve guarã... Upéi ahendu relee: "ojo, ojo, ojo", ha che kóicha ojepe'a umi che resa, ha rohecha ndekaria'y vaicha ma... Upéi ahendu relee: "ala, ala, ala". ha añandu ipepo che korasõ vy'águi... Ha ko'ága opaite mba' e rehe nde pochy chéve "Cría la cuervo para sacarme tu ojo..:"he'íva voi niko... ha nde'ireíri upéva... nde'ireíri upéva.
JUAN: Nanendivéiko che pochy, che ru... Chetarova... chetarováko. Tuvichaiterei mba’e niko ko ojehúva chéve. Ndaikatúiko omombe’u, chejuvýko ko'ápe. (Oike Dominga omaña’ýre avarére. Isái pyahuete oúvo. Tuicha imbo’y ha ikygua vera. Pynandi ou. Ombyakutahína yka'ayrã. Juan oma’ẽ asy anga hese.)
PA'I TIKU: Ndepaketetépa... Ojegua la jégua.
DOMINGA: ¿Mba’e ere?...
PA'I TIKU: Mba'evéko che nda'éi... Rejegua... ha'énteko. (Oike oúvo Zoilo. Oñemonde karai okarayguáicha ha hova pochy)
ZOILO: (Juan pe) Kosináme jeýma rojuhu. Ndekaiguéva niko nde individuo.
JUAN: Ma’ẽ che patron: che ndaha'éi endivído. Endivídoko umi ohekáva aipo "certificado médico" ani hağua oho odefende tetã.
PA'I TIKU: (Oñakãitykaity ha opukavy.)
ZOILO: (Juan-pe) Tereho eru chéve che lovopi.
PA'I TIKU: Oime ahechákuri oñeñapytĩhína amo ka'aguy yképe. (Juan ojere oho hağua, oipyhy tukumbo.)
ZOILO: Isã voi hína. (Juan omombo tukumbo ha ojere oho.)
ZOILO: (Dominga pe) Ho'aitépa nderehe upe mbo'y.
DOMINGA: (Oharyvo imbo'y ha omombo yvýpe) Kóina. Ndijavýi cherapýva.
PA'I TIKU: (Osẽnguévoma) Nderapyva'erã voínte upéva. Ha heta gueteri hasyva'erã ndéve upe rekaihague, ha, ha, ha...
ZOILO: Isantoro... pe lepiju. (Oñemboja Dominga iehe) Mba'ére piko péicha rejapo cherehe che tupãsy...? Ndacherayhuvéima piko che esperanza-mi?
DOMINGA: Nahániri jepe. Ndaipotavéi, ndaipotavéi voínte reñe’ẽ chéve. Che argela. Ta'e porãite mandi voi ndéve.
ZOILO: Mba'e ivaietéva piko oje’e ndéve cherehe che encanto pehẽnguemi, che oro ku'i, che yvoty pyahu... Ndacherayhuvéima piko nde che áma porã kuarahy resẽ?
DOMINGA: (Ojehekýivo ichugui) Cherejápe. Nahenduséi. Nahenduséi mba'eve. Ani repoko cherehe ha'e niko ndéve. (Oike Ña Tuni.)
ÑA TUNI: (Oporomongele'évo) Pikaritokuéra... Ma’ẽke hikuái... Ma’ẽke hikuái... ku palamamĩcha ojoavi’ũta jave aguahẽ. Tahánte che. Tahánte che... (Ohótagua'u.)
(Upe jave oñehendu peteĩ mbokapu mombyrymi. Dominga oñandu vaicha mba'e vai ha Zoilo katu opyta ososopa.)
DOMINGA: Jesu... aipo mbokapu...
ZOILO: Tíro; ápeo; ipu (ombohasa ipo isyváre), che ndaikuaái; ikatu, ikatu. Algún cazador, cazador, cazador nera'e.
DOMINGA: Pehecha. Pehechamína, mba'épa.
ÑA TUNI: Na, výra. Oiménera’e La Nieve hũ rymba vaka kose oike jevýma kokue ahénope.
DOMINGA: Nahániri. Nahániri. Pende sy rayhu rehe ajerure peẽme pehechami mba'épa. Ojejuka guive ako karai Arce, ahendúvo mbokapu aimo’ã jevýma oime ojejukava. (Dominga osẽ oka gotyo.)
ZOILO: (Ojokóvo ğuaiğuíme) Oñembyai sapy'a chehegui, ñaimo’ã apotéma.
ÑA TUNI: Ani rejepy'apy che karai. Chendive ko hína kóva. Nda'ipóri ñambopukuva'erã he'i lorito kasõ ojuhuva'ekue rematehápe.
ZOILO: Pe tekove morombípeko ha' e ohayhu. Pe aña karẽ ou guive voi niko oñeme’ẽ añáme.
ÑA TUNI: Ha nde piko rejepy'apýta upévare? Con perdón de la palaura, nde rovatavy che pa'i.
(Juan pe ogueroguahẽ mokõi iñirũ. Ojehecha ojejapihague ijatukupépe. Pa'i Tiku ou hendivekuéra. Upévo, Zoilo osẽ.)
ÑA TUNI: Mba'e piko che Dio ko ahecháva. Santa Rita che señora. (Juan oñemboguapy ha ojejoko.) Neremanomo'ái piko che niño durse. Neremanomo’ãi piko che karai.
JUAN: Nahániri. Ejei che resa renondégui.
PA'I TIKU: Nerehendúi piko. Tereho he'i niko ndéve, terã piko mba'e, mba'e re’use.
ÑA TUNI: (Ohokuévoma) Ha chéiko avei marã aju aike aike'ýhaguáme.
IÑIRU PETEI: Ñamoĩ hese sombrero kusugue. Upévaicha iporãva nda'ipóri.
IÑIRU AMBUE: Ñandu renimbokue katu.
PA'I TIKU: Na, tove, iporãve jaru mandi ñande médico.
IÑIRU PETEI: Che aikuaa porã avápa ojapouka.
IÑIRU AMBUE: Ekirirĩ katu. Taha taru karai Ferreira. (Oho.)
PA'I TIKU: Oporãve ñarokirirĩ ramo kóa ko guasu'api. Falsa tetimóño rehe ñande rerahaukava'erã kalsete ryrýipe. Oĩ porã upéva karaikuéra ndive.
JUAN: Aaai, Aaai, Agante roñombopagapava'erã itiémpope.
PA'I TIKU: Iporã añete ñarokirirĩ ramo. Falsa tetimóño rehe ñande rejava'erã kalsete ryrýipe voi; irríkovape guarã nda'ipóri katigo. Plata rehenda'ipóri jajogua'ýva ñane retãme. Nde rajy ojereraha ramo, ekirirĩ, nde niko mboriahu. Ekirirĩ ojepe’a ramo ndehegui nde yvy remba'apoha, nde niko mboriahu. Mburuvicha ndeja'o ramo, Ekrirï; nenupä ramo, ekirirï; ho'u ramo cuatrero ne rymba vaka, ekirirĩ, nde niko mboriahu. Nde ra'y ojejuka ramo ekirirĩ; nde po rupi mante rejapova'erã hutísia; redemanda ramo, procurador ha doctor-kuéra oipe'apáne ndehegui opa rerekomíva, nde rejáne opívo ha akãnandi, ne mosẽne nde rógagui ave; ojapoukáne nde yvýpe aipo chale. Aga reike ramo ikorapýpe jepe'a ku'ikue reka, ombo'éne nde rehe jagua... Ha mboriahu jey mante oñemoĩ mburuvicha poguýpe omano hagua ñane retã rehe. (Oma’ẽvo Juan rehe) Aga kóva katu ndopytareichéne. Ñande jajapóne hutisia kuéra rembiaporãngue. (Oike Dominga.)
DOMINGA: Mba' e piko kóva che Dio. Mba' e kóva che korasõmi del alma. Ava piko ojapi chupe.
IÑIRU PETEI: Ojeguasu’api.
DOMINGA: Mamoite piko rejejapi. Hasy piko ndéve Juan. Hasyeterei piko ndéve che karai.
JUAN: Pe ne ñe’ẽ ahendu ramo hasyve.
PA'I TIKU: (Ojero'a Dominga ári) Taikuaauka ndéve.
JUAN: (Ejepoupívo) Eheja Pa'i Tiku, ága akuera rire roñomongetamíne oñondive.
(Dominga ojayvy ha ohetũ Juan pe pya'e porá ha osẽ oho. Juan ojohýi isyva oipe'apotávo kuña juru pore.)
PA'I TIKU: Mba'e piko péva che ra'y.
JUAN: (Tembejeguarúpe) Ndahayhuvéima. Ndahayhúi ni michimi. Ñandejára rehe ha'e ndéve taita. (Pa'i Tiku oipyhy iñakã ha ojopy ipyti’ãre.)
IÑIRU PETEI: Tahámba' e cheave médico reka. (Oho ravove iñirũ ambie oikéma médico ndive.)
MEDICO: (Ohupi hasýva kamisa ruguái, oma’ẽ ha he'i.) Errate humate he'i voi niko. Entero ikatu ojavy ahora che ndajekivokái. Juego central-etépe voi niko ojejapira'e. Terapléutica-pe mante péva okuera vera ha upéva ospital pe mante jajuhúne. Ha tekotevẽ vermífega, ha tekotevẽ vaccillo de kog, ave; ha ñande botíca-pe ni copretérito ndajajuhúi. Peraha la ospital-pe pyá'e pyá'e terã pemoĩ chéve umi pohã ha'eva'ekue ha tamonguera peẽme un santiamentépe voi (Pa'i Tiku ha Juan irũnguera ijurujái ko’ã mba'e ohendúvo.) (Oiké Dominga.)
DOMINGA: (Oporandu) Mba'e piko he’i?
IÑIRU PETEI: Ivai, oipóta jaraha ospital-pe.
PA'I TIKU: Ohótamante Paraguaýpe.
DOMINGA: Aháta che hendive.
JUAN: Epyta he’u porã upe sandia yvyguy.
DOMINGA: Ni che kuã tĩ rehe ndopokói upéva.
JUAN: Ekirirï. Roikuaai tereíco. Roñandupaitémako.
DOMINGA: Nahániri. Nda'upéichaiko che karai.
JUAN: Jajahejána umi vyrorei itujávagui. Ndahupívai che yva okuiva'ekue itujúgui.
PA'I TIKU: Ndeko che ra'y repámava'ekue. Nde apelído jepe iñambue ko'ága. Ndéko Juan-karẽmema rejehero reju rire Boquerón-gui. Mba'evéko nde'iséi porayhu reñanduva. Porayhúgui ndajajapói mbo'y ha kyguavera.
(Upéi he'i Domíngape; ojayvývahína rasaite otĩgui.) Serpiénta niko nde.
(Ohekýi ikyse ha ojoko chupe hikuái.)
JUAN: Eheja Pa'i Tiku. Eheja che taita.
DOMINGA: (Oguevívo) Zoílooo...
JUAN: Ichupe. Ichupe ojerure sokórro, Pa'i Tiku, ejuka mandivoi.
PA'I TIKU: Pepoi chehegui.
JUAN: (Opu ’ãse, oñeha’ã) Ani. ani. Eheja taita. Chekarẽguinteko ndacherayhuvéi ha chembyekovia. Eheja. Umi Voli rupínteko ãva oiko (ho’a). (Dominga oñani imopuãvo ha upévo, oñemboty.)
PEHẼ MOKÕIHA
(Petei jasyho rire. upe óga oikohaguépe jey oguapyhína apykápe Dominga, ombovyvy Zoilo poncho; Ña Tuni oike kyhyje vai oúvo.)
ÑA TUNI: Rejoguaitépa umi rósa potykurúpe.
DOMINGA: (Heí kaigue vai) Nde piko ra'e.
ÑA TUNI: (Akóinte juruhe’ẽ reheve) Neporãitépa che niña durse, ha nde po’a, nde po’a múndope; áĝa katu rgjere reikóvo upe po'águi.
DOMINGA: (Opuka ñembohory) E’a. Che po'ámiku.
ÑA TUNI: Mba'e jasýpe piko renaseraka'e ne mitã. Emombe'umi chéve tamoñe’ẽmi karai Cándido-pe upe ne síyno. Jahecha mba'épa he'i nde popyte.
DOMINGA: Ndaikuaaséi voi mba'eve. Japureíko umíva.
ÑA TUNI: (Omomba'eguasúvo) Asigún la líuroko upéva... Karai Cándido lunaria perpétua ndojavýi ni tyky ra'ychomi, péicha (Ohechauka ikuãme) Ne mandu'ápa ako Peru Antoño rehe, ku karai Serápio-tapoko ra'ýre.
DOMINGA: Ku ojahogava'ekue itaýme piko.
ÑA TUNI: Upéva... Upeaite rehe ha' e... Isy, Ña Pila-karape, ohechaukava’ekue karai Cándido líuro-pe isíyno ha osẽ upe iplaneta-pe omanova’erãha ýpe... hetámi isy oguerokihyjégui ni nombojovahéiri imitãme... ha lo que'e ko ñande detíno, oñe-eumpli-va’erã katuete. Ohasávo pyénte tuja ipysyrýi pakova pire rehe. ho'a ýpe ojahogaite ndin voi. Oimeva’erã jepe niko noñandúiraka’e, ika’úmiko Peru Antoño anga. Dio le perdone.
DOMINGA: (Omañambuku) Mba'e poku ku idetíno ko Juan. Kensáe mba'éichaipo oime oiko pe espital-pe.
ÑA TUNI: Ajéiko nanderesaráiri pe mba'e karẽ sánto rymbágui, tekove mboriahu kurusu légua.
DOMINGA: Mba'evéko nde'iséi mboriahu oĩma guive mborayhu.
ÑA TUNI: Na. výra... ndéko che niña rejerureva'erã Ñandejára ha Tupãsýme nemombia hağua malvesíno ha kuimba'e soguégui. Ereva'erã voi reñembo'ekuévo manterei: "arrenúnsio asatana, a tu pompa y a to obra, i quiero pertenecerme iplatavévape para siempre".
DOMINGA: (Opu’ã oheja haguáicha pochypópe) Che diculpa, Ña Tuni, che rembiapo. Terehóna eju ko'erõ mba'e.
ÑA TUNI: (Ña Tuni opu’ã avei) Néi, néi che korasõ sánto. Manzanilla guasu rekáko ajúkuri. Ahava'erãko tupaópe nde critiáno (Osẽ). (Oike Zoilo. Dominga omoĩ mesa ári ao ha osẽtagua'u.)
ZOILO: E... mamo piko rehóta che reindy.
DOMINGA: (Mba'everõguáicha) Ambovyvypáma.
ZOILO: Anína che esperanza-mi rejahéi che rehe (Ohavi’ũse hovape).
DOMINGA: (Ojehekýivo) Nambre... ajépa ndeserradoite.
ZOILO: Nderepukamo’ãiko che rehe. Re’ava’erãko gueteri che pópe. Kovaite rehe ha'e ndéve (Ombokurusu ikuã).
DOMINGA: Chéko nda'ei voi anichéne. Ndaipotavéinteko reiko che rapykuéri.
ZOILO: Oimeva’erãko reimo’ã chembyekoviáta peteĩ tekove karẽre (Oike Juan Irũnguéra upe jave).
ZOILO: Mba'e jeýma piko peipota.
IÑIRU PETEI: Ore ja rohótama, che patron.
ZOILO: Mba'éicha piko cherejáta, che ra'y, hetaikoe ñande kóga ñana ojeka’apíva’erãhína.
IÑIRU AMBUE: Peime comprendido, he'íma oréve mburuvicha ha rohóta rodefende ore retã.
ZOILO: Akonsegíta peẽme pepyta hağua. Che lado porã lomitã. Ani pejepy’apy. Kóicha aime umi omandáva ndive.
DOMINGA: Oñemoĩta avei hikuái vála renondépe. Juan-pe ha'e porãva’ekue.
ZOILO: Výrogui oho vála renondépe oñemoĩ. Che avei ha'e porã va'ekue chupe añe’ẽseha hese opyta hağua karai komi ndive.
DOMINGA: (Oñe’ẽreity) Nerakate'ýva voi nipora'e Juan rehe. Ajéiko rehayhuetéra'e chupe.
ZOILO: Ahayhuva'ekue ñande ryvy jahayhuháicha. Upéi, reju nde rejehayhuka chéve ha ndaikatuvéi ni ama’ẽ hese.
DOMINGA: Anichéne katu ere ahechauka hague ndéve che rãi che karai.
ZOILO: Ndaha'éi ne rãi ahecháva, yvága voi ahecha nde rehe ama’ẽro.
DOMINGA: Ndéicha iñañáva aña retã mante ohecháne.
ZOILO: Anivéna che amami péicha ne añaa chendive.
DOMINGA: (Ojehekýivo) Ajeguaru ndehegui (Osẽ). (Zoilo opyta hovatavy rei ha'eño sapy'ami. Oike Ña Tuni.)
ÑA TUNI: Haimete... haimete chembopy'aropu pe karai tuja juru ky'a. Che jeko ndaha'éi kuñakarai reko porã; ha jeko aju ko'ápe aguahẽ mba'asýicha. Che recha jeyrõ añe’ẽ Dominga ndie jeko che aká jokapáta harreador ývape.
ZOILO: Ani rejahe'o Ña Tuni... nda'ipóri ojapova'erã nde rehe mba'eve.
ÑA TUNI: Che niko Dominga ndive añomongetaveýtarõ amanoiténe voi mba’embyasýgui. Ahayhu voi che memby teéicha. Ndijavýi che rye pore ko mitã kuña.
ZOILO: (Oipete pete chupe) Ani rejahe'o (Oike Pa'i Tiku).
PA'I TIKU: Oma’ẽsayke Zoilo-re ha he'i Ña Tuníme: Ha'éma ndéve ha'eva'erã. Ajevérõ tereho ko'águi.
ZOILO: Mba'e mba'e piko oike ndéve lepiju tuja. Ndiko ápe che patrón terãpa reipota romosẽ katu.
PA'I TIKU: Romosẽ ere? Ere jevy pe ereva'ekue tahendumi. Reimo’ã piko tupãmba'ejára mba'e che ko'ápe. Jaikuaami.
ZOILO: Ndachegustái reñentremete che asunto kuérape.
PA'I TIKU: Asunto... Asunto aje. Kóa ndaha'éi asunto. Kóa simberguénso asunto. Neretĩri. Nanderuguýi nde rovápe. Nañaimo’ãi karai ha kuñakarai guasuetégui resẽ hague. Áĝa ou nde sy Paraguaýgui ha rehecháne ndarohoryiha ni michĩmi ne rembiapo.
ZOILO: Nandegustái ramo reko, máke repoi pýgui ha opa.
PA'I TIKU: Nda’ipóri ápe chemosẽva'erã. Che’ỹ rire ni pende rataypykué noĩvéimava'erãmo’ã ko'ápe. Ha nde upéva reikuaa porã. Umi Banco Agrícola-yguakuéra orremataukátarõ pende hegui pende yvy, ohova'ekue nde ru che rendápe ógape, omombe'u chéve. Upéramo che mandu'a nde aguélo rehe. Upéva kuimba'eva'ekue, ndaha'éi jápakue... Rubio Ñu rire... upéramo che cabo... apyta malerido, ha otopa che rehe... yryvu oveve ha ojepoítama jepi che ari cheresa'o hagua... ipy peteĩre, nde aguélo... ojejapi vaipa avei... oguahẽ cherendápe... Chembotyryry... chemoinge ka'aguýpe... che raso'o, ha guyra rupi’áre chemongaru... ha chemoingove jevy... Ãvare chemandu'a ha ha'e nde ru amyrýime: eapoteka chupekuéra che yvy, kóina ápe, ha epaga nde deveha. Áĝa upéi ojere porã ramo ndéve renohẽ jevýne pe ita guýgui. Upéi nde ru omba'apo... oñoty heta... ipara porãse rupi hína ipetỹ... ou Albino Jara revolución ha aipo montonero gobierníta oguahẽ osakeapa nde rúpe... Riremínte oúma Banco Agrícola oipe'a chehegui che róga, Francia tiempo guare, ha 100 itária che yvy... mboriahu apĩ niko apyta... ha he’i chéve nde ru, hesay hováre: Karai Tiku chamígo, ou vaipa ñandéve, jaha ógape, roguerekóta che ndive che rúicha, mba’eve nereikotevẽichéne, reikuaa porã mbae'éichapa nderayhu Raimunda... ha aju hendive... nde renase mboyve... ha kóina áĝa chemosẽta jaguáicha.
ZOILO: Che noromosẽi, Pa'i Tiku. Ha'e porãnte niko ndéve. Reñembotavyse niko nde.
PA'I TIKU: (Ipochyvéntema) Tovatavy aje. Ndéiko reimo’ã che ta'anga mba'e (Oñemboja hese oipe'a chugui iñakãrehegua). Eipe'a kóva reñe’ẽ hağua chéve (Zoilo omopu’ã ipo) che nupã nde infelí... che nupã, tokuipa isogue nde jyva.
DOMINGA: (Oike hatãvai) Nderepokoichéne hese. (Py'aro reve osẽ Pa'i Tiku.)
ZOILO: Itavyrai. Okalukáma pe karai tuja.
ZOILO: (Juan irũnguérape) Ha rire.
IÑIRU PETEI: Ore ndaha'éi sandía yvyguy.
ZOILO: Pende rovatavy katu. Che ndahaichéne ni che juka ramo. Ivýrovanteko oho Chácope.
OÑOIRU: (Oma’ẽ ojuehe ha oñemboja jovái hese, omongora.)
PA'I TIKU: (Oike jey, ojapete yvy rehe Zoilo akãrehegua ha ojetyvyro.) Omanóje ñande Juan espital-pe aipo tuverkulósagui.
DOMINGA: (Ipy'amanotaroguáicha) Che Dio... che Dio de mi corazón. (Zoilo-pe) Nde. Nde la rejapoukava’ekue hese. (Hasẽ) Mardesído... Mardesído repyta... nde sandía yvyguy... (Oñoirũ ohekýi ikyse Zoilo oguevi, ohupi ipo.)
ZOILO: (Ikepeguáicha) Pechejuka. Pechejuka. Ndaikovesevéima.
PA'I TIKU: (Oike pa’ũme) Peheja. Peheja che ra'ykuéra... ani peñemongy’a. (Ohekýi ikyse ha omombó Zoilo-pe) Kóina. Ejejuka nde nde karia'ýrõ añete.
IÑIRU PETEI: Ehupi pe kyse (Omoma’ẽ hese imba'éva).
IÑIRU AMBUE: (Hatãve) Ehupi he'i niko ndéve!
PA'I TIKU: Noñanimaichéne ko sandía yvyguy.
DOMINGA: (Ohechávo Zoilo omaña hese, ñepytyvõ reka) Ehupi pe kyse he'i niko ndéve hikuái. (Zoilo hesa tarova rei oryrýi, ñemo’ã itarováva) Ohupi kyse.
PA'I TIKU: Ejekutu jahecha. (Zoilo ohupi kyse ipyti'a rovái peve, otarara.)
DOMINGA: Toroipytyvõ Juan rérape (Oñemboja hese ojopy kyse ipyti'áre. Ho'áma Zoilo).
ÑA TUNI: (Oike sapukái sorópe. Oma’ẽ Zoilo rehe, upéi opa oĩva rehe. Dominga avei ojahe'o, oñekarama Pa’i Tiku rehe. Juan irũnguéra hova sysyipa hikuái. Ña Tuni ojeity Zoilo retekue ári.) Pejuka... pejuka la karai Zoilo. (Hasé soro. opu’ã ohupi ijyva jovaive...) Jesucristo crucificado. Hijo de la Virgen María.
.
De: TEATRO BREVE DEL PARAGUAY, 2da. Edición.
Selección de ANTONIO PECCI
Asunción: Ediciones NAPA, 1981, pp. 11-20
De: TEATRO BREVE DEL PARAGUAY, 2da. Edición.
Selección de ANTONIO PECCI
Asunción: Ediciones NAPA, 1981, pp. 11-20
.
*. Literalmente significa “SANDÍA ENTERRADA” y se aplicó durante la guerra con Bolivia a los desertores encubiertos. Esta obra fue estrenada en Asunción en 1933, bajo la dirección del mismo autor: JULIO CORREA.
(1) Ko’ã mba'e ha ma'e apopyráva Correa omoĩ karaiñe’ẽme. NAPA ombollasaukapa guaraníme pono ipara ko tembiapokue porãite.
*. Literalmente significa “SANDÍA ENTERRADA” y se aplicó durante la guerra con Bolivia a los desertores encubiertos. Esta obra fue estrenada en Asunción en 1933, bajo la dirección del mismo autor: JULIO CORREA.
(1) Ko’ã mba'e ha ma'e apopyráva Correa omoĩ karaiñe’ẽme. NAPA ombollasaukapa guaraníme pono ipara ko tembiapokue porãite.
.
Enlace a versión en español de
por TADEO ZARRATEA.
.
Fuente:
TEATRO PARAGUAYO DE AYER Y DE HOY TOMO I (A-G)
Autora: TERESA MENDEZ-FAITH
Intercontinental Editora,
Asunción-Paraguay – 612 páginas.
.
Visite la GALERÍA DE LETRAS
Autora: TERESA MENDEZ-FAITH
Intercontinental Editora,
Asunción-Paraguay – 612 páginas.
.
Visite la GALERÍA DE LETRAS
Amplio resumen de autores y obras
de la Literatura Paraguaya.
Poesía, Novela, Cuento, Ensayo, Teatro y mucho más.
no entendi nada pero gracias
ResponderEliminar