EL LOCO
ACTO ÚNICO
Obra de
ACTO ÚNICO
Obra de
Traducida al guaraní por
.
Enlace a la versión en español de:
.
*. Esta obra fue presentada en Asunción (Teatro Estudio Libre) en 1980. Sin embargo, sólo las primeras representaciones se hicieron en español (versión original del autor), ya que pósteriomiente -por sugerencia del público- la pieza fue traducida al guaraní (por RUDI TORGA) y continuó en escena con la incorporación de ambas lenguas (guaraní y español), en la versión bilingüe que sigue a este texto original.
.
EL LOCO
Versión guaraní de: RUDI TORGA
.
SACRISTAN: Karaí! Ja rombotýtama! Ehendúpa!
PORDIOSERO: Hee! Iporaitépa pe música! Ndépiko rembopu hína ra'e?
SACRISTAN: Nahániri. Rombotýtama ko tupao ha'éniko ndéve.
PORDIOSERO: Hee! Añandu che reraha vaicha mombyry. Peteĩ arapy imbojojaha'ỹvape.
SACRISTAN: Upeichaite hína. Ha ko'áĝa ambotýtama. Rehendúpa.
PORDIOSERO: Hee! Pe música ñahendúrõ, ñande rupi vaicha yvate... yvate piro'ysã porã ári vaicha ñane mboveve!
SACRISTAN: (Acercándose a sus atados) Rohendu, rohendu porãko... Ha ko'áĝa rombotyséma ko tupao.
PORDIOSERO: Hee! Nde. Ha pendereta la mbotýtava?
SACRISTAN: Cheñónte ambotyta. Mba'érepiko?
PORDIOSERO: E'a... Upéicharõ ere vaerã: che ambotyma. Nei. Terehókatu emboty. Che aikuaáma.
SACRISTAN: Tenonde, esẽ raẽ nde.
PORDIOSERO: Mba'ére piko reipota esẽ?
SACRISTAN: Ha nde esẽ raẽ, ikatu haĝua che amboty.
PORDIOSERO: Erese chéve reína. ndikatuiha remboty ko tupao, che asemboyve hyepýgui tenonde?
SACRISTAN: Hesakuaitépe ere.
PORDIOSERO: Mba'épa ko ahendúva! Upéicha rõna emboty'ỹnte.
SACRISTAN: Mba'éichapiko ahejata amboty'ỹre. Ndikatúi.
PORDIOSERO: Mba'etepa upéicharõ. Ko'áĝa che nasẽsei. Nasẽmo'aĩ voikatu. Upe rehendu haichaite.
SACRISTAN: Ha ikatúpiko jaikuaa mba'érepa?
PORDIOSERO: Ikatu Ajedecidi apytávo ko tupaópe.
SACRISTAN: Iporamãnte: che ndajúi añombojarúvo nendive. Tereho ko'águi ha'e niko ndéve. Hetaitéma reñe'ẽ rei. Ha che heta areko che rembiaporä.
PORDIOSERO: Embotýkatu.Ha tereho ejapo ne rembiapo. Mba'e probléma piko oĩta. Tereho!
SACRISTAN: Nde ndikatui repyta hyepýpe ha'e niko ndéve!
PORDIOSERO: Peteĩ mba'e jojaha'ýva rejapóta Mba'eguipiko neretanteamirĩ. Embotýna ha rehecháta hína upéi.
SACRISTAN: (Perdiendo los estribos) Ha’émaniko ndéve: nde ndikatũi repyta. Nde repyta mo’ãi ko hyepýpe. Rehendúpa?
PORDIOSERO: Ne’ĩra gueteri hesakã chéve, mba'érepa ndikatui apyta ko'ápe.
SACRISTAN: E’a... Ha avave ndikatúi opyta, avave ne'íra opyta ko'áĝapeve tupao ryepýpe, oñembotyparire. Mba'evéichagua. Taha'e ha'éva. Ha nde menoiteve repytakuaa.
PORDIOSERO: Ah ! Menoiteve apytakuaá che. Emombe’umína chéve mba’éicha rupípa?
SACRISTAN: Ha... mba’eichavepiko reipota ha'e ndéve... Ikatu... ikatu oĩ omondáva!
PORDIOSERO: (Carcajada sonora) Ko'ápe ndaipóri mba’eve che ikatu vaerã amonda. Ha hi'ariete, oĩro máva ikatúva opyta, opytasehapeve ko tupao ryepýpe, upéva hína che. Ndépiko nde reikuaái?
SACRISTAN: Ndépiko nde tarova, terã reka’u. Esẽ ko’águi, ha’e ndéve. Esẽ! Ha pya'e! Ndaikuaasevéima ndehegui mba'eve! (Trata de levantarlo por los hombros, pero no lo mueve, ni un centímetro.)
PORDIOSERO: (Muerto de risa) Nde mba'énte ña me'ẽ ndéve: nde katupyry, nde mitãkaria'y. Rasa ra'e ne rakate'ý che rógare. Reinteha ko’ãva rejapónte ambyasy!
CURA: (Apareciendo) Pe nde tavýpiko péicha peñemoĩ haĝua pe sapukái tupaópe?
SACRISTAN: Kóva ou oñemohatã chehegui ko'ápe ha nosẽsevéi. Che mboka'apáma! Aje'íma ambotýrãngue, pa'i. Eremína chupe, ndeháma, tosẽ?
PORDIOSERO: (Sigue riéndose, como si no pudiera parar de reírse.)
CURA: Mba'epiko péicharo? Nde: ja rehohápema nde rógape. Rombotýma vaerã ko tupao. Che rendúpiko?
PORDIOSERO: Che aĩ che rógape, pa'i.
CURA: Néi, sapy'ánteniko ñañe'ẽva vointe péicha. Rehohápema ko'áĝa. La'ocho pasádoma... rehohápema ha'éniko ndéve aína.
SACRISTAN: Kóva cheve roĝuarã, oka’u guasueteve!
PORDIOSERO: Ha'éma kuri peẽme: aĩ che rógape. Ha ndahamo’ãi. Ha hi'ári che ndaka'úi. Anivéke pejétei aipo aka'uha.
CURA: Mba'e? Ndereho mo’ãi ere. Mba'érehe nde nde rehoséi ko'águi?
PORDIOSERO: Okápe tuichaiterei oky hína ha ro'y. Pevaitérente ndahaséi. Mba'épa erevéta chéve upei? Ha hi' ári, che na ñe mboykueséi ha akyhyje ro'ýgui. Iporãvéta chéve apytãrõ che rógape.
SACRISTAN: Ohorei hese hógaha ko tupao. Oñapyti etévo iñapytu’ũme, ra’e.
PORDIOSERO: Aikuaa. Ko' áĝa aĩ hína che rógape, ha aguapy peteĩ apyka chéve guara oñemoĩ vaekue ári.
SACRISTAN: Mba'e...? Ko'áĝa reime reína Sagrado Corazón de Jesús Santuáriope!
PORDIOSERO: Rehechápa? Ko'ágä nde ere porá asyete. Ko'ápe aime che santuáriope, che rógape...
CURA: Eñatendemína che rehe. Pyharekue ko tupao katuetei oñemboty. Las ocho pevénte oĩ vaerã okẽ jepe'ápe. Ha ko'áĝa ya las ocho y media rasáma. Resẽma vaerã ko'águi.
PORDIOSERO: Che rógape avave nde'i vaerã chéve mba'eve. Asẽ kuaa, aĝuahe kuaa, apyta kuaa, che aipotaha órape.
SACRISTAN: Ha oñapytĩ jey chupe, peteĩ hendápe oñemohatã, oĝuaheguive.
CURA: (No quiere perder la paciencia) Eréna chéve peteĩ mba'e: mamóguipiko reguenohe ypy ra'e nde, ko tupao nde rógaha?
PORDIOSERO: Ha che niko mboriahu.
CURA: Pévaniko ndaha'evéima techarã momby ko'áĝa.Mba'é piko erese péicharõ. PORDIOSERO: Che che mboriahu. Ha che róga kóva.
CURA: Ha iméne. Ñandejára péicha oipota ne mboriahu. Upehaguérente nda ijapu'ái chéve ko rejapóva, iporãha.
PORDIOSERO: Mba’éicha piko nda ijapu’a mo’ãi. Ñandejára oipota che rogarã ko tupao. Ko'áĝa apytátama hyepýpe.
SACRISTAN: Jeyvoíniko. Chakeko heta ore rembiaporã. Ojehu oréve péicha ko'áĝa. Ipaha ha'e ndéve: tereho ko'águi! Rehendúpa!
PORDIOSERO: Anína nde pochy. Ha ko'áĝa ejapysaka che rehe. Pejapysaka cherehe mokõivéva. Tuichaiterei oky ha ndaikatúi aha. Asẽro amáme, amboykuepáta che py ha ikatu che mbohasy. Ha hi'ariete, ambo ykuepáta che ao peteĩmi arekóva che jehe. Ha ndarekói pira pire ajogua haĝua ypyahúva, ni ahepymẽ’e haguä pohanohárape, cherecha haguére, ni ajogua haguä upei poha añepohano haĝua. Aréma na mba'apovéi. Ha péĩna ko'áĝa oikóma chehegui tupamba’ejára. Areko che rembireko ha che ñemoñare kueramimi, michimba joáva gueteri. Che rembireko katu hasy ipyti'águi ha hete jeýpa ojohei hague ao... Che ra'ykuérakatu...
SACRISTAN: Jaikopáma hese, pa'í!
PORDIOSERO: Ha'e haguéicha peëme, che ra'ykuéra.
CURA: Iporãmante! Iporãmante! Noroiméi hína ko'áĝa koápe rohendu haĝua reñembyasykárõ oréve. Ha’e, ojapopa vaerã hembiapo ojapopa’ýva gueteri. Ha che michĩ michĩ ha ndajapopa mo’ãi hína che...
PORDIOSERO: (Cortándole) Sermón... aikuaa... ha avei aikuaa pe ne sermón pe reñe’ẽtaha sobre la iglesia viviente y sufriente (Imitándole al sacerdote).
CURA: Mba'éicha reikuaa? Ha amo ipahápe mba'eiko ndéve ou ni oho...
PORDIOSERO: Rehechápa? Cherehe reñe’ẽta reína. Heta mba'e che ikatu amombe'u ndéve, reikuaa’ỹva gueteri... Cheko hína pe iglesia viviente y sufriente nde rembohérava.
CURA: (Risueño) Ha piko nde che mbo'éa ha'e vaerãre? Nde? Ha hi'ári ko'áĝa?
PORDIOSERO: Péicha vaicha hína. Cheko ko’ã mba'e ajapóva voínte, umi avave noha’ãroive jave. Eremína chéve: mávapiko omopu’ã ra'e ko óga guasuete kóva che mba'erã?
SACRISTAN: Pa’í, rehejáta piko chupe oñe’ẽrei ndéve hína? Ha reñemoĩta piko rehendu reína chupe péicha? Pyhare pytétamako.
CURA: Mba'épa ndajahasái, sapy'ánte! Ko tupao oñemopu’ã mayma tavaygua, mburuvicha kuéra ha ambue imba'eporãva rehe. Ha ko'apevéntema. Ko'áĝa tereho. Tereho ha'e ndéve!
PORDIOSERO: Na tekotẽvereikuri peichaitepeve tuicha ha ojegua. Hepy ha hembypáma cheveguarã, péichagua óga. Che rire ko'ápe, opaite mba'érema natekotẽvẽvéi.
CURA: Mba'e ere? Eremi jey pe ere vaekue?
SACRISTAN: Nde rehecháipiko itarovaha!
PORDIOSERO: Aĝa opimie, aháta aheka che rembireko ha che ñemoñare kueramimi. Ha rojútama ropytávo ko ore rógape. Ko'ápe hi’ãporãta hikuái ha hesaĩvetaave. Che rembirekomíme ouporãitereíta... Ikã asy ko'ápe...
CURA: Mba'épako ere reína?
SACRISTAN: Pa'í ahata policíape amombe'u. Vevépe agueruta peteĩ tahachi ñandeve (Genuflexión y sale).
PORDIOSERO: Tereho, chera’y. Eru eruséva. Che ni rei ndakyhyjéi. Che aikuaa ajapóva ha na ñemomirĩri avave rovake. Mba'evete ivaíva ndaipóri chéne, apytáre ko che rógape.
CURA: (Pensativo) Chakeko ne mboriahu, ndererekói vaerã mo’ã péicha reka’u. Ha ne remendái ni na nde ra'ýi vaerã mo’ã voi nde. Tekoasy kue oñembyai ne apytu’ũ.
PORDIOSERO: Mba’ére piko ere péicha? Che ikatuhapeve añemuña vaerã, ambohetave haĝua. Ñandejára rayhupápe oikovéva ko arapýpe. Ha nde, péicha remombopa rei mayma ty'ái repyeta, ko óga guasuete kovarehe, hembypávama cheve ĝuarã.
CURA: Nde piko reñe’ẽta ko che rembiapokue iporãvevarehe? Che rekove mba'epota hepyvéva, amopu’ã vaekue Ñandejárape ambojerovia haĝua.
PORDIOSERO: Ko'áĝa ahendu hína peteĩ ñe’ẽ arandu che voi amyasaĩ vaekue...
CURA: Ko'áĝa rehendu oñe’ẽva ndéve? Ha mba'e guipiko nderehói ehendu okápe! Rehenduha upéicha. Ore ja rombotyma vaerã ko tupao rokẽ
PORDIOSERO: Péicha he'i pe ñe’ẽ arandu...
VOZ: "Rejapo cheve ĝuarã tupao ita ojegua ha overapávagui. Ha che ajerure vaekue ndéve tupao, hete ha hi'áĝava yvyporágui".
CURA: Péicha he'i ndéve? Ñañemongueta porãmandi voína: ndé piko rerovia Ñandejárape?
PORDIOSERO: Mba'é guipiko ndarovia mo’ãi. Che niko ita'ýra (iñemoñare).
CURA: Upéicharõ niko hekoperei vaerã ko tupaópe. Nde niko ndaha'éi ijara. Ha terehóma... Ma’ẽ: ja opíma... Ko'áĝa ikatúma reho... na nde rykue mo’ãvéima...
PORDIOSERO: Upéicharõ jepe, ahayhu che ko óga, che mba'énteva voi. Ha apytáma aiko pype ko' áĝa.
CURA: Erese chéve hína nde rehoseiha, ko'áĝa opíreve?
PORDIOSERO: Erehaichaite. Ñandejára nda hi'órai. Ñandejára oheja chéve ajapo pe chéve iporãva ha che mo marangatuve vaerã kuimba'ete che rekópe. Ha’e nde’íri mba’eve apytáre ko'ápe aguapy. Kóva che róga, imba’e rupi.
CURA: Che mbotavýniko nde! Ere kuri chéve rehotaha opi rire!
PORDIOSERO: Péicha ha’e ra’e? Ahase kuri aheka che rembireko ha che ra'ykuérape. Ha na tekotevẽveima. Ha'ekuéra oĩ che aimehápe. Ko'ápe, roimembaitéma oñondive.
CURA: Ko'áĝa péina aikumby porã. Ha eremína chéve, mba'éichapa reiko ne apytu’ũgui?
PORDIOSERO: Aiko porãiterei. ha yvypóra che rekópe ajapokuaa hendapete opaite mba’e. Ha péina añesambyhýma apyta haĝua Ñandejára rógape, chemba' éva avei.
CURA: Che rendumína ñaĝuahẽ haĝuã hu’ãme: ndépiko máva vaicha ndéve? Rohecha jepi arakue ko tupao renondépe, rejapajeréi opáichagua mba'e ky'a ne ári. Ha amo ipahápe, na nde tujaitereíri voi ra’e, rejejapo háicha pe okápe. Reporombotavýva reikóvo ra’e.
PORDIOSERO: Ere chéve hína, remañavaha che rehe ra'e? Péva che mbo vy’a! Añete, ndaikosevéima atyryry mba’e ky'a apytépe. Ha che ja ha'éma apytaitetaha ko che rógape, karai hekove marangatu vaicha.
CURA: Néi, néi... hetaitereíma reñe’ẽ rei chéve. Che kane’õma. Tekotevẽ rejecha kuaami ha resẽ ko'águi amboty haĝuã chéve ko tupao.
PORDIOSERO: Hee, hee, hee... Mba'ére piko che aháta che rógagui. Ha reñepyrúrõ rejepy'a mongeta hekópe,reikuaáta hína mávape che añetehápe.
CURA: Aikuaáma, nde máva. Ha ko'áĝa, ajerure ndéve, reho haĝua. Kóina, ne mba’erã (Le pasa un billete).
PORDIOSERO: (Toma el billete y lo mira) E’a nde. Rejoguase ko kuatia chovimíre nde rekove py’aguapy, ajépa?
CURA: (Perdiendo la paciencia) Mávapiko nde, péicha reñe’ẽ haĝuã chéve? Esẽ ko’ãgui ha'éma ndeve! Tereho ha pya'éke! Ndorohechasevéima!
PORDIOSERO: Ojehúnteko ndéve hína añetehápe, peteĩ mba'e: ne’ĩra ko'áĝa peve che kuaa. Romomandu'a jeýta: chéveko cherenói hikuái Kirito.
CURA: Piko nde! Péicha nde réra. Ko'áĝa ikatu ja'e añetehápe, peteĩchaite peñembohéra haĝua. Ha ipaháma ha'éta ndéve: ko'áĝa rehohápema, Kirito.
PORDIOSERO: Ndaha'éi ore rérava peteĩcha. Che ha'e Kiritó peteĩete heñoi vaekue ha’eño, Nazarétpe, Virgen María memby, Tupã ra'y, Tupã teete voi ave.
CURA: Aña rymbániko nde! Ñandejára oñembohorysẽva. Norohendumo’ãvéima! Ha pya'e tereho chéve ko'águi! Ha anivéke reju jeýti upéi!
PORDIOSERO: Nde pochy vaité piko! Mba'éicha piko nda che kuaái. Che ha'e Kirito che reko poriahu rupi. Mayma yvypóra imba'e mbyasýva, hesaĩva, oikotevẽva hemiandu omoĩru ha oipỹtyvomi vaerã chupe, ha'e hína Kirito. Che, tekoasýmante aikuaáva, ha'e hína avei Kirito. Ha rehecháma reína ko'apehánte voi che renda, che róga ko tupaópe. Opaite mba'e hembýne, ha che araka'eve ha mba'eveichavérõ na che remby kuaai!
CURA: Ñe’ekuaápe, na nde rasai. Ha ko'ágä che ndikatumo'äi rohenduvéma. Ha' e porä niko ndéve. Eju jeyna áĝa peteĩ árape ha ñañomongueta oñondive.
PORDIOSERO: Añe’ẽkuaa haguérepiko, che reko poriahu poíta. Pe che mboriahuetete jave, Kiritoiteve hína che. Ha'e ha che peteĩchaite mokoĩvéva. Peteĩchaite oñondive. Peteĩcha. Arapahapeve upéichata.
CURA: Ekĩrĩrĩ! Iporãma! Che moakã rasýma ne ñe’ẽ. Ha ajerure ndéve ipaha: rehónte haĝuã!
PORDIOSERO: (Divertido) Mba'e? Ñandejára, nde eréva rehayhuháko hína che! Ajekuaaka porããve haĝua ko arapýpe, aju pe nde apytépe tupãmba'e járamo. Ha nde péicha che mosẽ? Ndajuimapiko araka'e kuimba’ẽ rekovetépe ha amano kurusúre! Nde rehe!
CURA: Ekiĩrĩrĩ,ha'ema niko kuri! Ekĩrĩrĩ! Che kuerai róma nde hegui! Rehendúpa?
PORDIOSERO: Ndéniko ne arandu ko’ã ha’évape hína, pa'i. Aikuaáma ko'áĝa, nde pa’i nde rejapoiha pe eréva. Rembo jeguapa jepe ne sermónpe erévagui. Ha upévare, che ha'e Kirito. Ejeruremi vaerãniko chéve ajapo haĝuã nde rovake peteĩ milagro, che rerovia haĝuã. Reipotápa ajapo ndéve'? Nde rejeroviái che rehe? Neína! Moópiko oime nde katupyry hechapyrã! Ndererekói piko fe?
CURA: Mba'eguĩ piko nde reko porãĩnte. Ma’erã piko reikovaise chendive! Nda che pochyséi nendive!
PORDIOSERO: Che ikatu nde resapirĩ mboyve akañy ne renondégui, ha aheja ko óga, che mba'e teéva. Ndajapo mo’ãi upéicha. Aháta hekópe porãnte. Nde re jerure chéve aha haĝuã, ñande pochy’ýre oñondive. Ha péina péicha asẽta aha. Emañáke che rehe.
SACRISTAN: (Entrando) Aguerúma ñandeve tahachi, pa'i. Ne'irã piko ohóra’e ko tupamba’ejára.
AGENTE: (Procurando no ser brusco) Mba'éichapa, karai. A júniko ne rendápe hína ajerurévo ndéve peteĩ mba'e: areko peteĩ problema'imi ndeñoite ikatuva resoluciona chéve. Ikatátapiko reho chendive jahechamí chéve?
PORDIOSERO: (Cordial) Iporã! Ne resaĩminte ndave. Ereko piko nde peteĩ problema? Hi’ãntetereivoi chéve asoluciona ko’ã mba'e. Pya’e jaha rehosehápe, ha ñahenonde' a pe problema rerekóva ani oho mombyry jepe. (Al cura) Nde plata, pa'í. Opáichagua problema ko'áĝa, isarambi. Ha mayma kuimba' e kuéra, opárupi, omyenyhe joa hekove chugui. Aiporiahu rerekoité niko che chupe kuéra. Aichejáranga, ko arapy tuicha'aicha javeve, yvyporakuéra problémagui henyhete. Jaha pya'e (Salen).
SACRISTAN: Ñande po'a jey, amo ipahápe! Reikuaami pa'i, mamoguipa okañy? Manicomio gui kuehe ambue. Ha he'i hikuái hese ipeligrosoha. Comisariápe oguerekoma voi ha'änga hína ra'e. Ha hetama oheka chupe hikuái. El mismoite ko nde!
CURA: El mismo ere? Mávapiko?
SACRISTAN: (Yendo a cerrar) Ndaikuaái ko che mba'éichapa hera. Pe... pe itarováva. Hasypeve ñambotýta ñande tupao rokẽ.
CURA: Itarovava! Itarovava! Itarovava!
VOZ: "Rejapo chéve ĝuarã, tupao ita hepy ha overapávagui. Ha che ajerure vaekue ndéve tupao hete ha hi'anĝa va, yvypóragui".
Versión guaraní de: RUDI TORGA
.
SACRISTAN: Karaí! Ja rombotýtama! Ehendúpa!
PORDIOSERO: Hee! Iporaitépa pe música! Ndépiko rembopu hína ra'e?
SACRISTAN: Nahániri. Rombotýtama ko tupao ha'éniko ndéve.
PORDIOSERO: Hee! Añandu che reraha vaicha mombyry. Peteĩ arapy imbojojaha'ỹvape.
SACRISTAN: Upeichaite hína. Ha ko'áĝa ambotýtama. Rehendúpa.
PORDIOSERO: Hee! Pe música ñahendúrõ, ñande rupi vaicha yvate... yvate piro'ysã porã ári vaicha ñane mboveve!
SACRISTAN: (Acercándose a sus atados) Rohendu, rohendu porãko... Ha ko'áĝa rombotyséma ko tupao.
PORDIOSERO: Hee! Nde. Ha pendereta la mbotýtava?
SACRISTAN: Cheñónte ambotyta. Mba'érepiko?
PORDIOSERO: E'a... Upéicharõ ere vaerã: che ambotyma. Nei. Terehókatu emboty. Che aikuaáma.
SACRISTAN: Tenonde, esẽ raẽ nde.
PORDIOSERO: Mba'ére piko reipota esẽ?
SACRISTAN: Ha nde esẽ raẽ, ikatu haĝua che amboty.
PORDIOSERO: Erese chéve reína. ndikatuiha remboty ko tupao, che asemboyve hyepýgui tenonde?
SACRISTAN: Hesakuaitépe ere.
PORDIOSERO: Mba'épa ko ahendúva! Upéicha rõna emboty'ỹnte.
SACRISTAN: Mba'éichapiko ahejata amboty'ỹre. Ndikatúi.
PORDIOSERO: Mba'etepa upéicharõ. Ko'áĝa che nasẽsei. Nasẽmo'aĩ voikatu. Upe rehendu haichaite.
SACRISTAN: Ha ikatúpiko jaikuaa mba'érepa?
PORDIOSERO: Ikatu Ajedecidi apytávo ko tupaópe.
SACRISTAN: Iporamãnte: che ndajúi añombojarúvo nendive. Tereho ko'águi ha'e niko ndéve. Hetaitéma reñe'ẽ rei. Ha che heta areko che rembiaporä.
PORDIOSERO: Embotýkatu.Ha tereho ejapo ne rembiapo. Mba'e probléma piko oĩta. Tereho!
SACRISTAN: Nde ndikatui repyta hyepýpe ha'e niko ndéve!
PORDIOSERO: Peteĩ mba'e jojaha'ýva rejapóta Mba'eguipiko neretanteamirĩ. Embotýna ha rehecháta hína upéi.
SACRISTAN: (Perdiendo los estribos) Ha’émaniko ndéve: nde ndikatũi repyta. Nde repyta mo’ãi ko hyepýpe. Rehendúpa?
PORDIOSERO: Ne’ĩra gueteri hesakã chéve, mba'érepa ndikatui apyta ko'ápe.
SACRISTAN: E’a... Ha avave ndikatúi opyta, avave ne'íra opyta ko'áĝapeve tupao ryepýpe, oñembotyparire. Mba'evéichagua. Taha'e ha'éva. Ha nde menoiteve repytakuaa.
PORDIOSERO: Ah ! Menoiteve apytakuaá che. Emombe’umína chéve mba’éicha rupípa?
SACRISTAN: Ha... mba’eichavepiko reipota ha'e ndéve... Ikatu... ikatu oĩ omondáva!
PORDIOSERO: (Carcajada sonora) Ko'ápe ndaipóri mba’eve che ikatu vaerã amonda. Ha hi'ariete, oĩro máva ikatúva opyta, opytasehapeve ko tupao ryepýpe, upéva hína che. Ndépiko nde reikuaái?
SACRISTAN: Ndépiko nde tarova, terã reka’u. Esẽ ko’águi, ha’e ndéve. Esẽ! Ha pya'e! Ndaikuaasevéima ndehegui mba'eve! (Trata de levantarlo por los hombros, pero no lo mueve, ni un centímetro.)
PORDIOSERO: (Muerto de risa) Nde mba'énte ña me'ẽ ndéve: nde katupyry, nde mitãkaria'y. Rasa ra'e ne rakate'ý che rógare. Reinteha ko’ãva rejapónte ambyasy!
CURA: (Apareciendo) Pe nde tavýpiko péicha peñemoĩ haĝua pe sapukái tupaópe?
SACRISTAN: Kóva ou oñemohatã chehegui ko'ápe ha nosẽsevéi. Che mboka'apáma! Aje'íma ambotýrãngue, pa'i. Eremína chupe, ndeháma, tosẽ?
PORDIOSERO: (Sigue riéndose, como si no pudiera parar de reírse.)
CURA: Mba'epiko péicharo? Nde: ja rehohápema nde rógape. Rombotýma vaerã ko tupao. Che rendúpiko?
PORDIOSERO: Che aĩ che rógape, pa'i.
CURA: Néi, sapy'ánteniko ñañe'ẽva vointe péicha. Rehohápema ko'áĝa. La'ocho pasádoma... rehohápema ha'éniko ndéve aína.
SACRISTAN: Kóva cheve roĝuarã, oka’u guasueteve!
PORDIOSERO: Ha'éma kuri peẽme: aĩ che rógape. Ha ndahamo’ãi. Ha hi'ári che ndaka'úi. Anivéke pejétei aipo aka'uha.
CURA: Mba'e? Ndereho mo’ãi ere. Mba'érehe nde nde rehoséi ko'águi?
PORDIOSERO: Okápe tuichaiterei oky hína ha ro'y. Pevaitérente ndahaséi. Mba'épa erevéta chéve upei? Ha hi' ári, che na ñe mboykueséi ha akyhyje ro'ýgui. Iporãvéta chéve apytãrõ che rógape.
SACRISTAN: Ohorei hese hógaha ko tupao. Oñapyti etévo iñapytu’ũme, ra’e.
PORDIOSERO: Aikuaa. Ko' áĝa aĩ hína che rógape, ha aguapy peteĩ apyka chéve guara oñemoĩ vaekue ári.
SACRISTAN: Mba'e...? Ko'áĝa reime reína Sagrado Corazón de Jesús Santuáriope!
PORDIOSERO: Rehechápa? Ko'ágä nde ere porá asyete. Ko'ápe aime che santuáriope, che rógape...
CURA: Eñatendemína che rehe. Pyharekue ko tupao katuetei oñemboty. Las ocho pevénte oĩ vaerã okẽ jepe'ápe. Ha ko'áĝa ya las ocho y media rasáma. Resẽma vaerã ko'águi.
PORDIOSERO: Che rógape avave nde'i vaerã chéve mba'eve. Asẽ kuaa, aĝuahe kuaa, apyta kuaa, che aipotaha órape.
SACRISTAN: Ha oñapytĩ jey chupe, peteĩ hendápe oñemohatã, oĝuaheguive.
CURA: (No quiere perder la paciencia) Eréna chéve peteĩ mba'e: mamóguipiko reguenohe ypy ra'e nde, ko tupao nde rógaha?
PORDIOSERO: Ha che niko mboriahu.
CURA: Pévaniko ndaha'evéima techarã momby ko'áĝa.Mba'é piko erese péicharõ. PORDIOSERO: Che che mboriahu. Ha che róga kóva.
CURA: Ha iméne. Ñandejára péicha oipota ne mboriahu. Upehaguérente nda ijapu'ái chéve ko rejapóva, iporãha.
PORDIOSERO: Mba’éicha piko nda ijapu’a mo’ãi. Ñandejára oipota che rogarã ko tupao. Ko'áĝa apytátama hyepýpe.
SACRISTAN: Jeyvoíniko. Chakeko heta ore rembiaporã. Ojehu oréve péicha ko'áĝa. Ipaha ha'e ndéve: tereho ko'águi! Rehendúpa!
PORDIOSERO: Anína nde pochy. Ha ko'áĝa ejapysaka che rehe. Pejapysaka cherehe mokõivéva. Tuichaiterei oky ha ndaikatúi aha. Asẽro amáme, amboykuepáta che py ha ikatu che mbohasy. Ha hi'ariete, ambo ykuepáta che ao peteĩmi arekóva che jehe. Ha ndarekói pira pire ajogua haĝua ypyahúva, ni ahepymẽ’e haguä pohanohárape, cherecha haguére, ni ajogua haguä upei poha añepohano haĝua. Aréma na mba'apovéi. Ha péĩna ko'áĝa oikóma chehegui tupamba’ejára. Areko che rembireko ha che ñemoñare kueramimi, michimba joáva gueteri. Che rembireko katu hasy ipyti'águi ha hete jeýpa ojohei hague ao... Che ra'ykuérakatu...
SACRISTAN: Jaikopáma hese, pa'í!
PORDIOSERO: Ha'e haguéicha peëme, che ra'ykuéra.
CURA: Iporãmante! Iporãmante! Noroiméi hína ko'áĝa koápe rohendu haĝua reñembyasykárõ oréve. Ha’e, ojapopa vaerã hembiapo ojapopa’ýva gueteri. Ha che michĩ michĩ ha ndajapopa mo’ãi hína che...
PORDIOSERO: (Cortándole) Sermón... aikuaa... ha avei aikuaa pe ne sermón pe reñe’ẽtaha sobre la iglesia viviente y sufriente (Imitándole al sacerdote).
CURA: Mba'éicha reikuaa? Ha amo ipahápe mba'eiko ndéve ou ni oho...
PORDIOSERO: Rehechápa? Cherehe reñe’ẽta reína. Heta mba'e che ikatu amombe'u ndéve, reikuaa’ỹva gueteri... Cheko hína pe iglesia viviente y sufriente nde rembohérava.
CURA: (Risueño) Ha piko nde che mbo'éa ha'e vaerãre? Nde? Ha hi'ári ko'áĝa?
PORDIOSERO: Péicha vaicha hína. Cheko ko’ã mba'e ajapóva voínte, umi avave noha’ãroive jave. Eremína chéve: mávapiko omopu’ã ra'e ko óga guasuete kóva che mba'erã?
SACRISTAN: Pa’í, rehejáta piko chupe oñe’ẽrei ndéve hína? Ha reñemoĩta piko rehendu reína chupe péicha? Pyhare pytétamako.
CURA: Mba'épa ndajahasái, sapy'ánte! Ko tupao oñemopu’ã mayma tavaygua, mburuvicha kuéra ha ambue imba'eporãva rehe. Ha ko'apevéntema. Ko'áĝa tereho. Tereho ha'e ndéve!
PORDIOSERO: Na tekotẽvereikuri peichaitepeve tuicha ha ojegua. Hepy ha hembypáma cheveguarã, péichagua óga. Che rire ko'ápe, opaite mba'érema natekotẽvẽvéi.
CURA: Mba'e ere? Eremi jey pe ere vaekue?
SACRISTAN: Nde rehecháipiko itarovaha!
PORDIOSERO: Aĝa opimie, aháta aheka che rembireko ha che ñemoñare kueramimi. Ha rojútama ropytávo ko ore rógape. Ko'ápe hi’ãporãta hikuái ha hesaĩvetaave. Che rembirekomíme ouporãitereíta... Ikã asy ko'ápe...
CURA: Mba'épako ere reína?
SACRISTAN: Pa'í ahata policíape amombe'u. Vevépe agueruta peteĩ tahachi ñandeve (Genuflexión y sale).
PORDIOSERO: Tereho, chera’y. Eru eruséva. Che ni rei ndakyhyjéi. Che aikuaa ajapóva ha na ñemomirĩri avave rovake. Mba'evete ivaíva ndaipóri chéne, apytáre ko che rógape.
CURA: (Pensativo) Chakeko ne mboriahu, ndererekói vaerã mo’ã péicha reka’u. Ha ne remendái ni na nde ra'ýi vaerã mo’ã voi nde. Tekoasy kue oñembyai ne apytu’ũ.
PORDIOSERO: Mba’ére piko ere péicha? Che ikatuhapeve añemuña vaerã, ambohetave haĝua. Ñandejára rayhupápe oikovéva ko arapýpe. Ha nde, péicha remombopa rei mayma ty'ái repyeta, ko óga guasuete kovarehe, hembypávama cheve ĝuarã.
CURA: Nde piko reñe’ẽta ko che rembiapokue iporãvevarehe? Che rekove mba'epota hepyvéva, amopu’ã vaekue Ñandejárape ambojerovia haĝua.
PORDIOSERO: Ko'áĝa ahendu hína peteĩ ñe’ẽ arandu che voi amyasaĩ vaekue...
CURA: Ko'áĝa rehendu oñe’ẽva ndéve? Ha mba'e guipiko nderehói ehendu okápe! Rehenduha upéicha. Ore ja rombotyma vaerã ko tupao rokẽ
PORDIOSERO: Péicha he'i pe ñe’ẽ arandu...
VOZ: "Rejapo cheve ĝuarã tupao ita ojegua ha overapávagui. Ha che ajerure vaekue ndéve tupao, hete ha hi'áĝava yvyporágui".
CURA: Péicha he'i ndéve? Ñañemongueta porãmandi voína: ndé piko rerovia Ñandejárape?
PORDIOSERO: Mba'é guipiko ndarovia mo’ãi. Che niko ita'ýra (iñemoñare).
CURA: Upéicharõ niko hekoperei vaerã ko tupaópe. Nde niko ndaha'éi ijara. Ha terehóma... Ma’ẽ: ja opíma... Ko'áĝa ikatúma reho... na nde rykue mo’ãvéima...
PORDIOSERO: Upéicharõ jepe, ahayhu che ko óga, che mba'énteva voi. Ha apytáma aiko pype ko' áĝa.
CURA: Erese chéve hína nde rehoseiha, ko'áĝa opíreve?
PORDIOSERO: Erehaichaite. Ñandejára nda hi'órai. Ñandejára oheja chéve ajapo pe chéve iporãva ha che mo marangatuve vaerã kuimba'ete che rekópe. Ha’e nde’íri mba’eve apytáre ko'ápe aguapy. Kóva che róga, imba’e rupi.
CURA: Che mbotavýniko nde! Ere kuri chéve rehotaha opi rire!
PORDIOSERO: Péicha ha’e ra’e? Ahase kuri aheka che rembireko ha che ra'ykuérape. Ha na tekotevẽveima. Ha'ekuéra oĩ che aimehápe. Ko'ápe, roimembaitéma oñondive.
CURA: Ko'áĝa péina aikumby porã. Ha eremína chéve, mba'éichapa reiko ne apytu’ũgui?
PORDIOSERO: Aiko porãiterei. ha yvypóra che rekópe ajapokuaa hendapete opaite mba’e. Ha péina añesambyhýma apyta haĝua Ñandejára rógape, chemba' éva avei.
CURA: Che rendumína ñaĝuahẽ haĝuã hu’ãme: ndépiko máva vaicha ndéve? Rohecha jepi arakue ko tupao renondépe, rejapajeréi opáichagua mba'e ky'a ne ári. Ha amo ipahápe, na nde tujaitereíri voi ra’e, rejejapo háicha pe okápe. Reporombotavýva reikóvo ra’e.
PORDIOSERO: Ere chéve hína, remañavaha che rehe ra'e? Péva che mbo vy’a! Añete, ndaikosevéima atyryry mba’e ky'a apytépe. Ha che ja ha'éma apytaitetaha ko che rógape, karai hekove marangatu vaicha.
CURA: Néi, néi... hetaitereíma reñe’ẽ rei chéve. Che kane’õma. Tekotevẽ rejecha kuaami ha resẽ ko'águi amboty haĝuã chéve ko tupao.
PORDIOSERO: Hee, hee, hee... Mba'ére piko che aháta che rógagui. Ha reñepyrúrõ rejepy'a mongeta hekópe,reikuaáta hína mávape che añetehápe.
CURA: Aikuaáma, nde máva. Ha ko'áĝa, ajerure ndéve, reho haĝua. Kóina, ne mba’erã (Le pasa un billete).
PORDIOSERO: (Toma el billete y lo mira) E’a nde. Rejoguase ko kuatia chovimíre nde rekove py’aguapy, ajépa?
CURA: (Perdiendo la paciencia) Mávapiko nde, péicha reñe’ẽ haĝuã chéve? Esẽ ko’ãgui ha'éma ndeve! Tereho ha pya'éke! Ndorohechasevéima!
PORDIOSERO: Ojehúnteko ndéve hína añetehápe, peteĩ mba'e: ne’ĩra ko'áĝa peve che kuaa. Romomandu'a jeýta: chéveko cherenói hikuái Kirito.
CURA: Piko nde! Péicha nde réra. Ko'áĝa ikatu ja'e añetehápe, peteĩchaite peñembohéra haĝua. Ha ipaháma ha'éta ndéve: ko'áĝa rehohápema, Kirito.
PORDIOSERO: Ndaha'éi ore rérava peteĩcha. Che ha'e Kiritó peteĩete heñoi vaekue ha’eño, Nazarétpe, Virgen María memby, Tupã ra'y, Tupã teete voi ave.
CURA: Aña rymbániko nde! Ñandejára oñembohorysẽva. Norohendumo’ãvéima! Ha pya'e tereho chéve ko'águi! Ha anivéke reju jeýti upéi!
PORDIOSERO: Nde pochy vaité piko! Mba'éicha piko nda che kuaái. Che ha'e Kirito che reko poriahu rupi. Mayma yvypóra imba'e mbyasýva, hesaĩva, oikotevẽva hemiandu omoĩru ha oipỹtyvomi vaerã chupe, ha'e hína Kirito. Che, tekoasýmante aikuaáva, ha'e hína avei Kirito. Ha rehecháma reína ko'apehánte voi che renda, che róga ko tupaópe. Opaite mba'e hembýne, ha che araka'eve ha mba'eveichavérõ na che remby kuaai!
CURA: Ñe’ekuaápe, na nde rasai. Ha ko'ágä che ndikatumo'äi rohenduvéma. Ha' e porä niko ndéve. Eju jeyna áĝa peteĩ árape ha ñañomongueta oñondive.
PORDIOSERO: Añe’ẽkuaa haguérepiko, che reko poriahu poíta. Pe che mboriahuetete jave, Kiritoiteve hína che. Ha'e ha che peteĩchaite mokoĩvéva. Peteĩchaite oñondive. Peteĩcha. Arapahapeve upéichata.
CURA: Ekĩrĩrĩ! Iporãma! Che moakã rasýma ne ñe’ẽ. Ha ajerure ndéve ipaha: rehónte haĝuã!
PORDIOSERO: (Divertido) Mba'e? Ñandejára, nde eréva rehayhuháko hína che! Ajekuaaka porããve haĝua ko arapýpe, aju pe nde apytépe tupãmba'e járamo. Ha nde péicha che mosẽ? Ndajuimapiko araka'e kuimba’ẽ rekovetépe ha amano kurusúre! Nde rehe!
CURA: Ekiĩrĩrĩ,ha'ema niko kuri! Ekĩrĩrĩ! Che kuerai róma nde hegui! Rehendúpa?
PORDIOSERO: Ndéniko ne arandu ko’ã ha’évape hína, pa'i. Aikuaáma ko'áĝa, nde pa’i nde rejapoiha pe eréva. Rembo jeguapa jepe ne sermónpe erévagui. Ha upévare, che ha'e Kirito. Ejeruremi vaerãniko chéve ajapo haĝuã nde rovake peteĩ milagro, che rerovia haĝuã. Reipotápa ajapo ndéve'? Nde rejeroviái che rehe? Neína! Moópiko oime nde katupyry hechapyrã! Ndererekói piko fe?
CURA: Mba'eguĩ piko nde reko porãĩnte. Ma’erã piko reikovaise chendive! Nda che pochyséi nendive!
PORDIOSERO: Che ikatu nde resapirĩ mboyve akañy ne renondégui, ha aheja ko óga, che mba'e teéva. Ndajapo mo’ãi upéicha. Aháta hekópe porãnte. Nde re jerure chéve aha haĝuã, ñande pochy’ýre oñondive. Ha péina péicha asẽta aha. Emañáke che rehe.
SACRISTAN: (Entrando) Aguerúma ñandeve tahachi, pa'i. Ne'irã piko ohóra’e ko tupamba’ejára.
AGENTE: (Procurando no ser brusco) Mba'éichapa, karai. A júniko ne rendápe hína ajerurévo ndéve peteĩ mba'e: areko peteĩ problema'imi ndeñoite ikatuva resoluciona chéve. Ikatátapiko reho chendive jahechamí chéve?
PORDIOSERO: (Cordial) Iporã! Ne resaĩminte ndave. Ereko piko nde peteĩ problema? Hi’ãntetereivoi chéve asoluciona ko’ã mba'e. Pya’e jaha rehosehápe, ha ñahenonde' a pe problema rerekóva ani oho mombyry jepe. (Al cura) Nde plata, pa'í. Opáichagua problema ko'áĝa, isarambi. Ha mayma kuimba' e kuéra, opárupi, omyenyhe joa hekove chugui. Aiporiahu rerekoité niko che chupe kuéra. Aichejáranga, ko arapy tuicha'aicha javeve, yvyporakuéra problémagui henyhete. Jaha pya'e (Salen).
SACRISTAN: Ñande po'a jey, amo ipahápe! Reikuaami pa'i, mamoguipa okañy? Manicomio gui kuehe ambue. Ha he'i hikuái hese ipeligrosoha. Comisariápe oguerekoma voi ha'änga hína ra'e. Ha hetama oheka chupe hikuái. El mismoite ko nde!
CURA: El mismo ere? Mávapiko?
SACRISTAN: (Yendo a cerrar) Ndaikuaái ko che mba'éichapa hera. Pe... pe itarováva. Hasypeve ñambotýta ñande tupao rokẽ.
CURA: Itarovava! Itarovava! Itarovava!
VOZ: "Rejapo chéve ĝuarã, tupao ita hepy ha overapávagui. Ha che ajerure vaekue ndéve tupao hete ha hi'anĝa va, yvypóragui".
.
De: Ñande Reko:
Cuaderno de literatura popular N° 3
(Asunción, 1986), pp. 29-47.
.
Fuente:
TEATRO PARAGUAYO DE AYER Y DE HOY TOMO I (A-G)
Autora: TERESA MENDEZ-FAITH
Intercontinental Editora,
Asunción-Paraguay – 612 páginas.
.
Visite la GALERÍA DE LETRAS
Autora: TERESA MENDEZ-FAITH
Intercontinental Editora,
Asunción-Paraguay – 612 páginas.
.
Visite la GALERÍA DE LETRAS
Amplio resumen de autores y obras
de la Literatura Paraguaya.
Poesía, Novela, Cuento, Ensayo, Teatro y mucho más.
No hay comentarios:
Publicar un comentario