Recomendados

lunes, 30 de noviembre de 2009

CARLOS FEDERICO ABENTE - ÑEMITỸ Antología Poética / UNA SIEMBRA ENTRE EL SAPUKÁI Y EL KIRĨRĨ por MARIO RUBÉN ÁLVAREZ

ÑEMITỸ
Antología Poética
por
CARLOS FEDERICO ABENTE.
Selección y prólogo de
MARIO RUBÉN ÁLVAREZ,
Editorial Servilibro,
Dirección editorial: Vidalia Sánchez,
Tapa: Cuadro de Mariela Colmán,
Asunción-Paraguay 2009. 151 pp.


PRÓLOGO
UNA SIEMBRA ENTRE EL SAPUKÁI Y EL KIRĨRĨ

** Cualquier antología -sea quien fuere el autor escogido- es siempre una tarea difícil y arriesgada. Quien selecciona las obras solo cuenta con el mejor saber y entender que los años le han ido enseñando a través de sus lecturas, conversaciones y la escritura personal. Es dificil porque elegir significa excluir. Arriesgada, porque siempre acecha el peligro de que el resultado final no represente fielmente lo más granado de una producción literaria global.
** Consciente de esa limitación y tratándose de la poesía del Dr. Carlos Federico Abente, he tomado coraje para actuar como juez de lo que su corazón fue derramando en palabras en el transcurso de su fructífera vida. Siendo honesto, tengo el deber de decir que mi admiración, mi cariño y mi respeto hacia él no me dan la imparcialidad que requiere la labor de un antólogo. De esta confesión parto para emprender la travesía.
** El Dr. Abente suele repetir que no escribe poemas sino mensajes. Su humildad no le permite colocarse a la altura de los que deambulan por la vida con el rótulo de poetas. Si se parte de la premisa de que poesía es lo que se verbaliza recurriendo al uso artístico de un vocabulario cultivado y lo que se transmite llega con la suficiente carga para emocionar, no cabe ningún tipo de duda para calificar lo suyo. Además, al fin de cuentas, no hay oposición entre poema y mensaje porque todo verso destinado a perdurar lleva en sí una voz que está por encima de los signos que sirvieron para la representación gráfica de las ideas.
** Esta antología se llama ÑEMITỸ porque los poemas de Carlos son una siembra de amor, sueños, esperanzas y generosidad. Y porque ese es el título de la guarania con música de su entrañable amigo José Asunción Flores con el que ya en vida es inmortal. Refleja su deseo de un Paraguay grande, solidario, trabajador y feliz. Esa letra convertida en himno extraoficial en un vasto sector del país es ya su herencia más perdurable. Vivirá por encima del polvo, puerto de nuestra condición de seres finitos. Entonces, nada mejor que escoger esa identidad.
** El rasgo sobresaliente en los cuatro volúmenes de poesía publicados por el Dr. Carlos Federico Abente y que han servido de base a esta antología es el vocablo sapukái. Sus poemarios han ido apareciendo con estos sucesivos títulos: CHE KIRĨRĨ ASAPUKÁI HAGUÃ (Para gritar mi silencio) (1990); KIRĨRĨ SAPUKÁI (Grito del silencio) (1995); SAPUKÁI, POESÍAS INOCENTES (1997) y SAPUKÁI SUNU (El grito del trueno) (2001).
** Como se constata, el fuego central de su producción es el sapukái. A ratos, para hacerlo más sonoro y resaltante, lo opone a kirĩrĩ. Lo que enciende su inspiración se completa en un final a toda orquesta, sin necesidad de adiciones: Sapukái sunu, un grito elevado al máximo volumen, como una síntesis del itinerario recorrido.
** ¿Y cuáles son los gritos del poeta? ¿De qué ayvu eleva su vuelo ese sapukái que permea cada línea de sus escritos y que si no aparece se lo presiente agazapado en la blancura del papel?
** Para responder, hace falta ubicarlo en un contexto vital. Nació en Isla Valle (Areguá) es cierto, pero muy niño la vida lo empujó a territorio argentino: Formosa primero, Concepción del Uruguay después y, finalmente, el puerto de Buenos Aires donde vive hasta hoy.
** Para mí, su grito más raigal nace en la ausencia de su tierra a la que no solo no olvida sino que ama en extremo. Ese es su sapukái esencial y a partir de él van emergiendo los otros, aquellos dictados por sus afectos. Como no puede desprenderse de su patria, la lleva consigo donde vaya.
** El guaraní es el puente del encuentro más íntimo entre lo que dejó fisicamente y lo que va reconstruyendo en cada pasaje de su existencia. Voy más lejos todavía: su primera lengua, la que aprendió de doña Juana Deolinda Bogado Arce -su madre- es su verdadera patria. Con ella envuelve los distintos rostros de su sapukái múltiple, pero también único.
** Por la preponderancia del sapukái, podría caerse en la tentación de creer que en la poesía de Carlos hay rabia, ira, furia y violencia. O si se recordara que su mareante de alumno de la primaria era "tahýi tarova" por lo peleador que era, también la conclusión sería errónea porque no hay espíritu que transmita tanta paz como el suyo.
** Como algo paradojal, aunque no contradictorio, su escritura está llena de ternura, sociego, amistad, solidaridad, humanidad en suma. No hay que desdeñar, entonces, que a ratos el kirĩrĩ contrapuntee su sapukái. Allí está el secreto que balancea los dos polos. De esa combinación nace la síntesis que se plasma en su producción poética y que esta antología tiene la intención de mostrar.
** Los textos de algunos autores que han prologado sus libros han sido seleccionados por su relevancia para comprender más cabalmente la poética abentiana.
** Walt Witman quería que quien tocara su libro -Hojas de hierba-, se pusiera en contacto con un hombre. Pues bien: quien tenga en sus manos estas páginas encontrará a un hombre verdadero que con sus dolores y alegrías labró a pulso su camino. Y eligió la palabra para dejar testimonio de la trama de sentimientos que acompaña su historia de ser humano excepcional.
MARIO RUBÉN ÁLVAREZ - Desde el amarayvi de otoño de Potrero Yvaté, mayo de 2009
.
AYVYPAVẼ’I “KIRĨRĨ SAPUKÁIPE" *
Por Zenón Bogado Rolón
** Mamóipo oime ipyty kañy ku ayvu katu, yvy mara’ỹmegua; aikuaa pyhyséva heko ñembo’e, aikyhajere torore vevúi, mbo'aje haguã hendápe, porã, asynguéva ñe’ẽtygua.
** Tembijerure asu ruguápe ojaityáva, ndikatúiva ja'e ichupe tove; upéicha rupi che rembi'ayvu jepovyvy "Kirĩrĩ sapukáire", aroñeha’ãta, ikatuvérõpa sapy'arei, ndaitajy potýi hembiporavo ñehesa’ỹjo.
** Opavave rekove jera ko yvy ape ári ojoavypaite; jepevémo mborayhu añetehápe ha ñemi kupe pytũme imoñuetũ mbyre, katuetei iko’ẽ joavy.
** Kuarahy resẽme hi'ára pukáva; henonde pyhareve peteĩ-teĩvo; ndajaikuaái mba’eichagua tekoasy tẽra teko jehasa porãpa, ñanderoveve ha ñande gueroity va'erã, imombe okápe ha iñuhã kañýme.
** "KIRĨRĨ SAPUKÁI" niko ha'e, mokõi tayhu juaju kotýpe ijypymbyre; peichaite ramo jepe, Yvy Ñande Sy memby kuña pópente; iko’ẽ, ijasaje, iñypytũ ha ipyhare pyte.
** Oikoóiko pyta’ỹva kane’õve’ỹre, ikuã ty’ãiségui imba'e rakã arave’ỹháre, oipopisãségui okui’ỹ haguícha iñakã ru’ãgui arandu no’õ tekopypegua; omongo'i haguã hayhupára kuéra, poñemoĩ ha tupãitu’ỹre tekove reko'avýpe.
** "KIRĨRĨ SAPUKÁI", kirĩrĩmente he'i, oikuatia, omyakã, omombyte ha omohu’ã hembiapo; omboheteségui po'a popyte ku hatypykua pyahu kandirépa tẽra hi'ára yma jachukáva ÑAMANDU; rete jajái ojegueropu’ãvo.
** Ñande Ru Papa Tenonde niko oñe’ãndukavoínte oñe’ãnduka haguãme; ijyvyra'i kuéry rupive ha "Kirĩrĩ" hekomba'e chukavedágui, ombosapukái Avañe’ẽme; oguero'ayvuségui: mborayhu, mba'apo, ñopotyvõ, tekokuaa ha tembikuaa AVAREKO KATU rehegua.
** ÑANDERUVUSU! Omyagẽuka ñe’ẽtygua rupive, araguyj e ka'aguy ñembo aretejey; iko’ẽju ha ipyhareve asaje mbarai mbeguéva ha iñypytũ ru’ã kotyúva, temityndy hovyũ rory jave.
** Péicha ombohupase ku jupytypa, iguata reko’avy’ỹva, Katygára ypykue, pyahu moñembo'yrã.
** JAKAIRA ratachina; ARAPYAUHU KANDIRÉPE, ombo'ajeséma tekojehegui, tekopoguy’ỹ ha tekokatupa; ÑANDE RU TENONDETE, oiporúma va'ekue ojehete apohaguã, pytũ ymba mbyte mo’ỹ rire.
** "KIRĨRĨ SAPUKÁI" ka'aguýpe hovái. Yvypokuéry háicha, umi Tekoha pahague mime, oiko-oiko gueteríva; Ñande Ru ha Ñande Sy OPORAÍVA, ikuahysenda j epy'apýva ha ika'arua jahe' óva; oguerombyasýgui ndojejapovéigui mba'erõ tekoretepy resãirã. Ko’ã Ñane Ramói ha Ñande Sy kuéry; hembipypy rupivéntema, ikéra potyjachuka gueteri, pyti’a rekove joheirã ndogueropaséigui ka'aguypegua teko'apyvu pe’ỹgua timbo.
** "KIRĨRĨ SAPUKÁI" ombojera, ipáy joapy mbaraka ñe’ẽ; omoasygue ha omoirũ jopoi’ỹségui, oporaíva kuéry rembipy'apy ha imbyja roviru jere pyryrỹi pytũpe; omboverapakúi, yvytu veraro gotyo ku teko mbirayhu ñemitymbarãicha, mba’everaguasu! yvy mara’ỹme jeho jeýrã.
** Chereindy ñeha’ã takuapy hu’ãvo; tamombi che ruguy pojekuatia, anímo aharu ñe’ẽ pukureípe temimborayhu katu.
(*) De Sapukái kirĩrĩ 1995

//
ÍNDICE - Prólogo
• La Paraguayísima: Poesía en guaraní de Carlos F. Abente (Augusto Roa Bastos
• Ayvypave'i "Kirĩrĩ Sapukáipe" (Zenón Bogado Rolón)
• Los silencios de Areguá en la poesía de Carlos Federico Abente (Raúl Amaral)
• Carlos Federico Abente. Poeta desde la raíz de la vida con Sapukái sunu rescata el mba'ekuaa apyre’ỹ de la cultura guaraní (Rudi Torga)
• Sapukái (Mario Rubén Álvarez)
//
DE CHE KIRĨRĨ ASAPUKÁI HAGUÃ (Para gritar mi silencio)
· Ñemitỹ // Ikatu va’erãpa // Paraguay ruguy // Romomandu'ávo // Pytagua // Aha mboyvemi // Nde resa jajái // Nde rapykuere // Nde rerakuemi
DE KIRĨRĨ SAPUKÁI (Grito del silencio)
· Asyngue porãngekosemívo // Sapukái kirĩrĩ // Sapukái // Ava pypore // Tamói porai // Tata ropa // Ñane retã // Ava rekove asy // Ava poreka // Araka' e // Nipora'e // Tetãngua ruguy // Ñande ru ypy // Ava retã ko’ẽ // Ñande ruguy ratapy // Ayvu jovái // Ava kirĩrĩ // Mandu'arã // Kepoyhumi // Ãgamo ra'e
DE SAPUKÁI (Poesías inocentes)
· Destino // Mi sombra // Isla Valle // Tierra colorada // Tierra mía // Tierra de mi tierra // Amor de un día // Añoranza // Cuando yo haya partido // El amor y su verdad // A mi hija María Eva // Reflexiones // A mis nietos // Peregrino del destino // A José Asunción Flores // Para gritar mi silencio // Ava resay // Añohapete // Asaje kerai // Ñande Sy
DE SAPUKÁI SUNU (El grito del trueno)
· Tetã sapukái // Nemitỹ sapukái // Mombyrýgui aju // Nde rerakuemi // A José Asunción Flores // Jagua jara’ỹ // Kokuere // Py'a rasy // Mandu'arãmi tesarái pahávo // Mborayhu rape // Ka'aguy mano
//
DE CHE KIRĨRĨ ASAPUKÁI HAGUÃ (Para gritar mi silencio)
AHA MBOYVEMI

Maiteípa hína
che mborayhumi
remohembe'ýva,
ko mba'e mbyasy
aipo'osetéva
che py'a aporengui
ohatapyñáre che vy'ave’ỹ
maiteípa hína
amo reimeháme
aheja haguépe
chemba'e rayhu
hekove asy’ỹme
ko tetãmbuépe
ko che kerasy.
Vokoieteínte
rohechaga'úvo
ku aiporõguaréicha
oñondivemi
ñembosaraihápe chemokunu’ũrõ,
ako ka'arúicha, aha mboyvemi.
.
NDE RESA JAJÁI
Nde ropea guygui aipo'osetéva,
nde resa rory, ojajaietéva,
che rape puku, resapehára
kuarahyve’ỹme, iñypytũro chéve;
che keguýpe oikóva, oitykua che ãme
mborayhu ohapýva che ñe’ã ruguápe;
ha opupueteíre
ndikatuiharére
mba'asy ipahápe
chemoakanundúva.
Ahetũsetéva
nde ati'y kuápe
nde pire satĩ
pacholi ryakuãme
ñane akanga'úva
jajamívove.
Ha yvytu oipejúrõ
nde áva veve
reñakaitykuévo
hi’ãvami chéve
che renói ahávo
roanuãmi hağua.
//
DE KIRĨRĨ SAPUKÁI (Grito del silencio)
AVA PYPORE

A José Asunción Flores,
kuimba'e guasu ñe’ã kyrỹimi
py'ápe oikovéva mborayhu añoite.
.
Akói rohecha py’ỹiva
kirĩrĩetéme remỹivo;
ne mba'asy naipohãivo
nde reko naiko’ẽvéiva.
Akói nde guata kañývo
mombyryete remañávo,
nde pyporépe opytáva
mborayhumi heñoisóva.
.
Akói ndorohechavevái
ne kirĩrĩ roguatámi;
ne mba'asy naipohãigui
nde reko ndokueravévai.
Akói rejepoitykuévo
poñyháme ãnga reikóvo;
rehai nde pyporépe
ava rembiapo haguãre.
.
Oiménepa javoráire
jukeri ha ñoatindy;
oikuaávo repykúi,
rehasávoma ipojái
ndoipotáigui anga reho;
nde pirérema ipoho
opyta haguã hendive
ne ryakuãnte jepeve.
.
Anichéne yvy pytã
tuguyetápema ojahúva;
nomohendái juku'a,
ojuvýmava ne’ã,
nahẽ’oĩséva tesaýpe
kuimba'e rembiapoháre.
.
Akói nde rapykuerére
nde pyporépe etei,
heñóima peteĩteĩ,
nde raperãmema oĩva;
kóga pyahu nemomba'éva,
nde ruguy omohypỹ’ũva;
aña pohéigui oikarãiva,
japuetápe nde reityséva.
.
Hendápe iko’ẽ haguã:
agãro ipoty katúva,
asyngue ojopopyhýva,
ha isãve'yva tetãngua.
.
Isãve’ỹva: queno tiene atadura, la que vive en libertad.
Agarõ: esperanza - agã: alma - rõ: concreción - futuritivo.
//
DE SAPUKÁI (Poesías inocentes)
TERRA DE MI TIERRA

Tierra colorada, tierra de mi tierra
roja de pasiones, verde de esperanza.
Tierra colorada, verdes esplendores,
donde un sol candente madura ilusiones
y una blanca luna suspira de amores.
Tierra colorada de verdes promesas,
de rojas pasiones y sueños dorados.
El río en su murmullo reza enamorado
cuando en sus corrientes te vas diluyendo
como rojo zumo de una herida abierta.
Tierra colorada, redención de siglos,
en tus rojos predios se animó la vida
y en atardeceres de rojos ocasos
el sol milenario degolló sus días.
Tierra colorada, capricho y destino,
replica y reproche de alboradas rojas,
sangre y esperanza de brazos unidos
que en sus verdes sueños te quisieron roja.
.
AMOR DE UN DÍA
Te amo tanto como amar podría
y sin embargo no te amo todavía.
Mi amor tiene la furia de tormentas
que anuncian en truenos lo que muere mientras.
.
Te amo tanto que no puedo amarte,
siguiendo la corriente de mi sangre
sus cascadas en vértigos me ciegan
y quedo a oscuras sin poder amarte.
.
Te amo tanto sin razón alguna
que es acaso solo dejo de fortuna.
Por eso ignoro si te amo todavía
y apuro el sorbo con que me convidas.
//
DE SAPUKÁI SUNU (El grito del trueno)
NEMITỸ SAPUKÁI - Che retãme
Ahendu nde sapukái,
ne ãiteguiguáva oúva,
che rekovére ipojái,
akói rohendu porã,
che ãnga'u nemomorã
ha che py'ápe reime,
tapiante neko’ẽ.
.
Ahendu nde sapukái
cherenóivo ambohovái,
amoirũvo tetãygua,
hekove opa’ãva anga,
ponandi opytava'ekue
ipore’ỹvo ikokue.
.
Ko'ápema oñondive
roñopytỹvóvo roime,
imbarete ore pyapy,
popyhýpe roñemitỹ
mborayhúpe taipoty.
.
MOMBYRÝGUI AJU
Che rapekue
A Félix Pérez Cardozo.
Mandu'arãmíme ogueroayvúva
ohechaga'úva hetã rekove
.
Ajúva'ekue mombyrýgui, kuarahy retã rendýgui,
ñu hovy ha yvy pytãgui, ysyrýnteko chemo’ãguĩ.
Che rapekue iporiahu che ajakápe mborayhu
ha huguápema ajuhu, hi'akýva'ekue hi'aju
ha iñypytũva hataindy.
.
Mombyrýgui ajuva'ekue, ysyrýndi oñondive,
rohekávo katuete kepoayhu rory aguyje;
upéicha agueroguata chemborayhu agẽ pota
tyre’ỹ apyta haguã cheñomi añemongeta.
.
Che ragẽngue ogueraha ysyrýnte oguero'yta,
ha che apyta ahenonde'a, tekotẽve ha mba'epota.
Che ragẽ iguatako’ẽ ha oho ha’eño ha’e,
mborayhu ika'aruse ha hopehýivontema oke.
.
Mborayhu heko katúpe, jepivénte oime oikove,
ha itaryrýire che agẽ, hendypamívonte ogue,
mborayhu ha py'aragẽ oñondive ndohoporãvai.

No hay comentarios:

Publicar un comentario